Ondertussen heb ik ‘Omarm de chaos’ van Micha Verheijden en Jan Rotmans helemaal uit. Tijd om er nog even op terug te komen. Vorige week had ik het al over de positieve draai die gegeven wordt aan de crisistijd waarin we zitten. De chaos is inherent aan een periode van transitie, en die transitie is wat er dringend nodig is.
Na de inleiding en wat achtergrond bij complexiteitsdenken komen twee hoodstukken die voor mij wat minder relevant zijn. De rol van de ambtenaren en de overheid, en de rol van bedrijven. (Wel interessant voor wie ambtenaar of CEO is.) De grote brok van het boek is deel vijf waarin een tien noodzakelijke transities worden beschreven. De energietransitie, de grondstoffentransitie, circulaire transitie, landbouw transitie, ruimtelijke transitie, financiële transitie, zorgtransitie, onderwijstransitie en democratische transitie.
Per onderdeel beschrijven de auteurs de uitdaging, wat er al gebeurt en hoe de transitie kan versneld worden. Rode draad in de analyse is dat het huidige model gericht op groei, competitie en winst onhoudbaar is. Door duidelijk te maken dat al deze domeinen met elkaar verband houden en er overal radicale veranderingen nodig zijn, lijkt het een bijna onmogelijke opgave. Zeker omdat de tijd die we hebben zo beperkt is. Tegelijk benadrukken de auteurs dat precies tijdens zo’n kantelmoment de rol die wij kunnen spelen erg groot is. Acties op microniveau hebben wel degelijk directe en indirecte impact. En omdat we allemaal deel zijn van de systemen beïnvloeden we die door onze dagelijkse keuzes. De echte kanteling komt er als 25% van de mensen de omslag maakt, een punt waar we steeds dichterbij komen.
Een stelling die ook naar bovenkomt in deze video van Broederlijk delen (daar moet je wel 20 minuten voor uittrekken).
Deel zes is de neerslag van een scenario-oefening over Nederland in 2121. Een boeiende beschrijving hoe dit land er uit zou kunnen zien als de transities zoals hierboven beschreven worden ook daadwerkelijk plaatsvinden. Het leuke is dat er behoorlijk wat overeenkomsten zijn met het toekomstbeeld uit Amor Mundi. Een meer lokale economie, agro-ecologische landbouw, een participatieve democratie, coöperaties als economisch model, een renaissance van Afrika, een gezondheidszorg gericht op preventie. Kortom een wereld met meer geluk en minder voetafdruk. Het zou best wel eens interessant zijn een vergelijkbare oefening te maken voor België – zolang het nog bestaat natuurlijk.
Het laatste hoofdstuk gaat over het belang van innerlijke transitie. Het is een meer persoonlijk deel en het is wel sterk dat Rotmans, een wiskundige en klimaatexpert openlijk vertelt over kwestbaarheid, het belang van stilte en reflectie, de nood om verbinding te maken met jezelf, voor je verbinding kan maken met anderen en met de natuur. Het boek is een oproep aan allen om mee je schouders te zetten achter de noodzakelijke veranderingen.
De grootste uitdaging voor alle transities waar we voor staan schuilt in de mentale schaalsprong. Meer nog dan in technologie, politiek of instituties zit het in ons brein en hart. Het begint en eindigt bij onszelf. De vraag die mij triggert is: wat doe jij met jouw mogelijkheden in de tijd dat je op aarde leeft?
Het mag duidelijk zijn ‘Omarm de chaos’ is een boeiend en toegankelijk boek. De voorbeelden zijn wel exclusief Nederlands wat sommige stukjes minder relevant maakt voor ons. De ernst van de situatie wordt onder ogen gezien, en tegelijk is er hoop dat het ergste nog vermeden kan worden. Een aantal inspirerende woorden zoals ‘doendenken’, ‘samenredzaamheid’ en ‘een beschaafde opstand’ kunnen daarbij zeker helpen.
Low Impact Man 