kernfusie (met nuance)

Gisteren gonsde het op de media over doorbraken in de kernfusie technologie. In grote letters stond dat er een record van 59 MegaJoule was opgewekt gedurende 5 seconden. Op het nieuws sprak Hanne De Cautere het uit alsof dit werkelijk onvoorstelbaar veel is. Ik kon het dus niet nalaten even op te zoeken wat dit precies betekent en stuurde een simpele tweet de wereld in.

Daar kwamen en komen nogal heftige reacties op. Dus ga ik er nog iets over schrijven met wat meer nuance dan mogelijk in een tweet. Natuurlijk is die test een ongelofelijke prestatie. Een omgeving creeëren met een temperatuur 15 miljoen graden en een korte kernfusie realiseren is een bijzonder knap staaltje van technologie. Uiteindelijk zijn er duizenden wetenschappers die al vijftig jaar lang proberen dit waar te maken. De stap gisteren is dan zeker een stap vooruit.

De vraag bij het hele project is echter of dit nu echt is wat we nodig hebben. Propere en onbeperkte energie klinkt fantastisch. Maar stel u eens voor dat het lukt? Wat zou dat betekenen? Dat er geen enkele reden meer is om zuinig met energie om te gaan? Dat we nog veel meer toestellen kunnen kopen, onbeperkt kunnen vliegen, rijden, verwarmen enzovoort? Zal dit niet een gigantische impact hebben wat betreft pakweg materialen en ruimtegebruik?

Ook problematisch is het business model hierachter. Heel veel overheden hebben al tientallen miljarden in het onderzoek naar kernfusie gestopt. Als er echt een bruikbaar commercieel model komt (tegen 2050?) wie gaat de winsten opstrijken? Is dit trouwens de technologie die nodig is in opkomende landen, die toch veel meer baat hebben met gedecentraliseerde zonne en wind-energie? Hoe democratisch is een energiesysteem dat hypertechnologisch en bijzonder kapitaalsintensief is? De timing is nog zo iets. We hebben nog tien jaar om de CO2 curve te laten dalen, is het dan zinvol zo veel geld en energie in een technologie te stoppen die in het beste geval over 30 jaar een bijdrage kan leveren? Allemaal vragen die nauwelijks hoorbaar zijn in de hoera-sfeer.

Mijn laatste bedenking heeft te maken met de ondertoon in de berichtgeving rond deze doorbraak. Het versterkt het beeld van de mens als God die zelfs in staat is de zon na te bouwen. Terwijl natuurlijk elke technologische vooruitgang (auto, vliegtuig, kunstmest, kernenergie, antibiotica…) altijd neveneffecten heeft en vaak voor nieuwe problemen zorgt. Een beetje bescheidenheid mag dus wel.

Voor mij prima als binnen 30 jaar kernfusie kan. Ik vrees echter dat we dan al in een wereld leven waar het misschien niet meer nodig is. Om af te sluiten nog een fragmentje uit Amor Mundi (sinds gisteren achterhaald dus).

Woensdag 21 juli 2049 – 395,83 ppm
Vandaag zijn alle ogen gericht op het zuiden van Frankrijk. Daar zal de eerste echte test met de ITER-kernfusiereactor plaatsvinden. In Cadarache is de bouw van het project gestart in 2010. De kostprijs ervan is ondertussen opgelopen tot het equivalent van een slordige 120 miljard euro. De geplande proef van vandaag had al tien jaar eerder moeten plaatsvinden, maar een paar crisissen beslisten daar anders over. De ingenieurs zijn optimistisch.
Vandaag zal een fusie op gang worden gebracht tussen kernen van deuterium en tritium met helium. De reactie zal enkele milliseconden duren en moet aantonen dat de technologie levensvatbaar is. Al dagen is men bezig met het opwarmen van de kernen tot plasma van 150 miljoen graden. Daarvoor moet de helft van de Franse regio het een periode zonder stroom stellen, een kleine opoffering voor een historische doorbraak.
Een aantal belangrijke mannen staan op een podium een kilometer van de reactor. Het zijn hoogwaardigheidsbekleders, getraind om onverstoorbaar en optimistisch te kijken. Ondanks de gekoelde tent waarin ze zich bevinden, zweten ze behoorlijk. Ze zijn er niet helemaal gerust in. Honderdduizenden Fransen hebben de voorbije week de regio verlaten. ‘Je weet maar nooit wat er kan gebeuren als het misgaat,’ zo zegt boer Jean in een reportage op televisie, ‘ik ben liever uit de buurt als dat ding de lucht in gaat.’ In het volgende beeld zien we hem met zijn tractor noordwaarts rijden, zijn gezin meevoerend in een werfkeet.
De countdown is begonnen. De spanning stijgt. Op het juiste moment mag de koning van de Zuid-Franse stadsregio op een grote knop duwen. De wereld houdt de adem in. De vele camera’s tonen het massieve betonnen gebouw van meer dan zestig meter vanuit vele hoeken. Dan verschijnt een berichtje: ‘test successfull’. De ceremoniemeester doet teken aan de gestelde lichamen en die laten een onwennig applausje horen. In de controlekamer vallen technici elkaar huilend in de armen.
Bij een nabeschouwing in de studio geeft de wetenschapsjournaliste wat duiding. Ze is behoorlijk onder de indruk van deze prestatie. ‘Dit is werkelijk historisch nieuws. Hiermee is bewezen dat we een gecontroleerde kernfusie kunnen initiëren, al is het dan een halve seconde.’ ‘Maar,’ zegt Goedele, het nieuwsanker dat steeds pienter uit de hoek wil komen, ‘wat wil dit zeggen? Beschikken we nu onbeperkt over energie?’ ‘We beschikken al sinds mensenheugenis over onbeperkte energie van kernfusie. Gewoon, van de zon’, antwoordt de journaliste. ‘Nu kunnen we de zon nabootsen, dus hoeven al die zonnepanelen niet meer?’ suggereert Goedele. ‘Dat zou ik niet zo stellen,’ antwoordt de vrouw, ‘deze reactor van 500 megawatt heeft een halve seconde stroom geleverd. Ik heb het even omgerekend, dat is 69 kilowattuur.’ Het nieuwsanker kijkt als een hond naar een zieke koe. ‘Ik zal dat even verduidelijken: dat is zoveel als mijn koelkast jaarlijks verbruikt.’ ‘Wacht even,’ zegt Goedele, ‘voor 120 miljard kan je een jaar lang een koelkast doen draaien? Zeg ik het juist?’ De wetenschapster nuanceert. ‘Het was niet de bedoeling van dit project om stroom op te wekken, maar gewoon om te kijken of zo’n fusie technisch kan. Anderzijds is het met het budget van dit project mogelijk om voldoende windmolens te bouwen om alle energie op
te wekken die we nodig hebben. Wereldwijd.’ ‘Dank voor de toelichting,’ sluit Goedele af, ‘tijd voor de sport.’
En daarmee valt het doek. Inderdaad, de mens heeft bewezen een beperkte kernfusie te kunnen uitvoeren op planeet Aarde, jammer genoeg op een moment dat niemand daar behoefte aan heeft. Het megacomplex in Cadarache zal na enkele jaren leegstand omgebouwd worden tot een pretpark.