De Groene Belg

Jan-Pieter Everaerts is al jarenlang de bezieler van ‘De Groene Belg’. Het ezine ‘De Groene Belg’ (°2009) is een onafhankelijk journalistiek/filosofisch e-dagblad over mens, media, milieu & maatschappij. De Groene Belg volgt quasi dagelijks de actualiteit vanuit een onafhankelijk ecologisch-sociaal perspectief en besteedt met name veel aandacht aan kwesties zoals biodiversiteit en milieuvervuiling, mediaconcentratie en privacy, overbevolking, migratie en de uitdagingen voor de multiculturele Belgische samenleving … Speciale aandacht ook voor het documentaire filmmedium. Een proefabonnement op ‘De Groene Belg/Le Belge Vert’ is op aanvraag te bekomen via mediadoc.diva@skynet.be . Na afloop van het proefabonnement wordt overlegd over de modaliteiten van een betalend of een ruil-abonnement. En gisteren verscheen in elk geval de meest uitgebreide bespreking van Amor Mundi tot hiertoe. Veel leesplezier

Steven Vrommans grenzeloze ‘Amor Mundi’

“Het is onmogelijk een accuraat beeld te geven van de wereld eind 2034.”

Aan het woord: de vroegwijze negenjarige Man Bashar Vande Putte. Geboortejaar: 2025. Pechvogel par excellence, want al van in de moederschoot is hij getuige hoe het op Aarde fataal fout loopt. Sinds lang voorspeld, maar daar is ze dan, na 75 jaren (1950-2025) van Grote Versnelling: de Grote Botsing. De Synchroschok, waarbij de ene calamiteit na de andere volgt en ze elkaar dramatisch verergeren.

Met een vertelfiguur die geboren wordt in 2025 zitten we duidelijk in de fictie. Zoals hierboven gezien is ‘climate fiction’ als literair genre verre van ‘nieuw’, maar voor het Nederlands taalgebied kan ik me geen ander werk voor ogen halen dan Steven Vrommans nieuweling ‘Amor Mundi’. (2021)

“Een positieve post-apocalyptische roman”, zo staat er te lezen op de achterflap van “Ommekeer, Memoires van een omwentelingskind (2025-2052)”: de proefversie van Stevens roman waarvan hij me eind 2020 een exemplaar bezorgde.

“Een beetje afgeslankt (paar duizend woorden geschrapt), nog wat bijgeschaafd (o.a. een paar van je opmerkingen meegenomen, waarvoor dank),  grondig gecorrigeerd door een professionele redacteur en mooi vormgegeven en afgewerkt” – om het met de woorden van Steven zelf te zeggen – resulteerde dat begin 2021 in ‘Amor Mundi – Voorlopige Memoires van een omwentelingskind (2025-2052)”. “Verder wel hetzelfde verhaal met dezelfde personages” voegde Steven er nog aan toe.

Toch ervaarde ik bij lezing van de tweede versie het verhaal als helemaal anders. Lag dat aan een andere ingesteldheid bij mezelf of toch aan het boek ? Dat kwam een stuk snediger en geloofwaardiger over. Een prestatie want Steven schotelt ons nogal wat ‘ongelooflijke ontwikkelingen’ voor én die hebben niet eens altijd met klimaat te maken.

De al lang voorspelde ‘synchroschok’

Elke neoluddiet zal vreugdesprongetjes maken als hij verneemt dat het begin 2025 tot een SMBO komt: de lang verhoopte “Social Media Black-Out” ! Fakebook, Twiettetwit en al dat gedoe: van het ene op het andere moment functioneren ze niet meer. Vreselijk voor al hun verslaafden. Hemels voor al de anderen.

Maar waar het overal opduikende bericht ‘No longer available, becouse of enough’ eerst alleen de ‘socials’ (be-)treft, wordt het een pak ernstiger als dat dit wordt: “Money is no longer available, because of enough”. “Alle virtuele geld is weg.” “Die nacht wordt het plots heel stil in de straten.” Nog stiller dan toen ‘corona’ begin 2020 toesloeg. “Samen met de ondergaande zon schuift een brede strook slapeloosheid over de planeet.”

Gaan de mensen elkaar dan maar uitmoorden om toch nog iets tussen de tanden – elkaar – te krijgen ? Neen want Steven Vromman laat de politici een truuk bedenken: het nog circulerende geld wordt sterk in waarde verhoogd en zie, er wordt zelfs een “Europees basisinkomen – al is het aan de lage kant – ingevoerd”. 

Nog niet eens aan pagina 50 toegekomen, treft nog een derde ramp de wereld: een nieuw dodelijk ‘demetervirus’. De al lang voorspelde ‘synchroschok’ wordt realiteit. Megaproblemen die tegelijk toeslaan en systeem en burgers doen “in elkaar klappen”.

Maar niet gepanikeerd, Stevens personages die hij ons nu al allemaal introduceerde en die luisteren naar namen zoals ‘Apple, ‘Mona’, ‘Hope’ … – ze zullen het – op enkelen na – nog 250 pagina’s volhouden. Terwijl ze nochtans – nog altijd maar in 2025 – er ook een kernoorlog bovenop krijgen. Gelukkig niet om Hoek van Holland. Iets verderaf: tussen Pakistan en India.

‘Failed states’ maken plaats voor autonome stadsregio’s

Ondertussen functioneren in eigen land zowel het federale als het Vlaamse niveau nog nauwelijks maar in Gent nemen ze het heft in eigen handen. De gemeenteraad wordt een stadsraad en begint met de organisatie van de eigen voedselvoorziening. Dat gaat wel ten koste van al de paarden in de omgeving. Die nemen te veel kostbare grond in … 

Door de 12 ontplofte kernbommen in de Indisch-Pakistaanse oorlog beleeft de Aarde ondertussen tijdelijk een “nucleaire winter die voor het eerst deze eeuw voor een algemene afkoeling van de planeet zorgt”. Maar er is wel een “ongeziene impact op de biodiversiteit” en er zijn “naar schatting 95 tot 130 miljoen ontheemden of vluchtelingen. Alweer een triest record.”

De Zuid-Hollandse vlietlanden: een “authentiek, nooit ingepolderd boezemland in een oud laagveengebied”. Tiny van der Meer van ‘Groen Natuurlijk’ mailde bij deze foto: “Hier zitten we flink onder de zeespiegel, dus dijkdoorbraak is fataal. Dan helpt zwemmen niet. Kijk maar hoe laag de polders liggen t.o.v. de vliet(en).” Door het stijgen van de zeespiegel zullen onherroepelijk delen van Nederland weer aan de zee moeten prijsgegeven worden.

Het ‘afkoelende effect van de oorlog’, is maar tijdelijk. Als Man Bashar vijf is, in 2030, komt er een stroom “vluchtelingen uit Zeeland” op gang. “In Nederland worden ze aan hun lot overgelaten. Antwerpen heeft alle toegangswegen afgezet met politie en burgermilities. Ze willen er geen Nederlander meer bij. Vol is vol.”

In ‘BeterGent’ mogen ze er wonderwel wel bij. Als dan ook nog België opgedoekt wordt en het land uiteenvalt in stadsregio’s, blijkt vooral ‘de autonome stadsregio’ BeterGent het goed te doen, op wat probleemmakers in de rijke enclave Sint-Martens-Latem na. “Steeds meer mensen willen in Gent komen wonen” en de bevolking klimt naar twee miljoen, wat “een bevolkingsdichtheid van 450 inwoners per vierkante kilometer” oplevert. (Ter vergelijking: in 2020 telde de stad Gent 263.608 inwoners.)

Wereldwijd merkt Man Bashar op dat vooral die (toch nog bestaande) landen en stadsregio’s, het goed doen, die een ‘dolfijnmodel’ hanteren: “met een vrouw aan het roer.” “Een totaal andere aanpak zie je onder andere in Brazilië, Hongarije, het zuidelijk deel van de V.S. en de Filipijnen”. Daar zijn “de leiders grotendeels mannen die het ‘haaienmodel’ hanteren”.

Tussen haakjes noteert de auteur dat “de meeste mariene biologen protesteren tegen deze clichématige voorstelling van de haai.” (Tussen haakjes hier: zouden de meeste gewone biologen niet protesteren tegen deze clichématige voorstelling van mannen en vrouwen ?)

Aangekomen in het jaar 2038 en op pagina 121, zijn we beland in de puberjaren van Man Bashar. Daarin duikt een terreurgroep op, in de vorm van dood en vernieling zaaiende ‘consubendes’.  Maar ondertussen staat het water steeds hoger aan de lippen van veel grote kuststeden nu de “hele westelijke Arctische ijskap dreigt in te storten.” Aan de ‘Vlaamse’ kust komt het tot een grote uittocht. Ook weer richting ‘BeterGent’. “Hoe lang blijft Gent nog een leefbare stad ?” 

Greta’s ‘Wereldregering van de Stedenraad’

Met de ‘Aeromoddeler’ brengt de auteur een nieuwe wending in het verhaal: met dit ‘zwerf-luchtschip’ zullen Man Bashar en enkele gezellen op wereldreis trekken wat de auteur toelaat de evolutie in Afrika, Azië en Noord-Amerika in vogelvlucht aan bod te brengen.

Greta Thunberg mag uiteraard ook niet ontbreken: onder haar leiding gaat zomer 2041 de ‘mondiale Stedenraad’ van start. “Alle stadsregio’s met meer dan een half miljoen inwoners krijgen een uitnodiging om mee na te denken.” En wat met de zo milieubewuste ‘Slow City’s’ met hun maximaal 50.000 inwoners ? Wat met het wereldwijde platteland ? Zouden zij door Greta over het hoofd gezien worden ? Zou de Zweedse zo wreed kunnen zijn ?

Na het mislukken van een poging door een “verzameling oude krokodillen” in Davos om een alternatief project op te zetten tegen de ‘Wereldregering van de Stedenraad’, zet die laatste zich aan het uitwerken voor een ‘Grondwet van Planeet Aarde’.

Vulkaanvluchtelingen, collapsonauten en chihuahua’s

Uit Afrika komt ondertussen “goed nieuws”: de bevolkingsgroei daalt er, zodat het continent in 2050 geen 2,6 maar 1,9 miljard mensen zal tellen.

Toch “blijven de vooruitzichten voor het tweede deel van deze eeuw allesbehalve rooskleurig”. Mede doordat enkele ‘schurkenstaten’ – zoals het ‘New America’ van president Jared Kushner – het voor de wereld blijven verpesten. In Gent volgen zeshonderd burgers een opleiding door Pablo Servigne tot ‘collapsonaut’.

De vrees voor een uitbarsting van de supervulkaan in Yellowstone National Park brengt inmiddels een stroom ‘vulkaanvluchtelingen’ op gang. Yellowstone ontploft ook effectief. Eind 2042. Met weer alle ellende vandien.

In BeterGent zijn ze ondertussen al met 2,5 miljoen mensen wat de stadsraad ertoe aanzet om na de paarden, ook de 80.000 honden aan te pakken. Ze eten teveel. Dus mag de bevolking alleen nog kleine honden houden. Chihuahua’s … Aan een verkleining van de mensen zelf, wordt blijkbaar niet gedacht, alhoewel gezien mensen veel meer eten dan honden, daar veel meer mee bespaard zou kunnen worden. 

“Het ideale weerpatroon eigenhandig beëindigd”

Aan de snelheid van het licht doorheen het verhaal vliegende – een boekbespreking moet immers dienen als smaakmaker, niet als samenvatting – merken we dat onze wereldreizigers alweer thuisgekomen zijn. De klemtoon ligt nu even meer op de familierelaties maar ook het Wereldparlement blijft iedereen bezig houden.

Dat parlement debatteert ook over het bevolkingsvraagstuk. Blijkbaar zou nog in 2045 “zowat iedereen het erover eens” zijn “dat bevolkingsgroei niet de belangrijkste oorzaak is van de ecologische ontsporing”. Maar toch beseft men ook dat “het iets makkelijker is om binnen de ecologische grenzen te blijven als de bevolking stabiel blijft”. Vraag is dan: hoe dat realiseren ? “De gruwel van de Chinese eenkindpolitiek wil niemand opnieuw”.

De nadruk ligt op “onderwijs voor meisjes en het uitrollen van basisgezondheidszorg. Religieuze leiders die zich uitspreken tegen anticonceptiemiddelen riskeren zware taakstraffen in vluchthuizen voor mishandelde vrouwen.” Voorwaar een origineel idee !

Eind 2047 blikt Man Bashar op zijn nog jonge leven terug, beseffend dat “in de tijdsspanne van één mensenleven, ongeveer alles veranderd is. (…) Vandaag is het officieel. De Aarde is nu gemiddeld twee graden warmer dan in 1880”. “Het ziet er naar uit dat we een periode van 12.000 jaar met het ideale weerpatroon eigenhandig hebben beëindigd”.

Methaanbom, zelfmoordfeestjes, eco-euthanasie én … ‘happy end’ …

Tot hier, pagina 204 kon ik goed mee. Er overkomt de Gentenaars veel, maar je blijft gespannen verder lezen om te vernemen hoe het met hen verder gaat én vooral welke snuggere vondsten de auteur nog meer uit zijn hoed zal toveren. Sommige daarvan – zoals de inderdaad verwachte ontploffing van Yellowstone – zijn iedere ‘breed belezen’ burger wel bekend, maar dan nog is het interessant om zien welke gevolgen Steven Vromman daar aan koppelt.

Vanaf pagina 206 merk ik echter dat mijn aantekeningen en onderlijningen schaars geworden zijn. Bij de eerste versie van de roman had ik dat ook al. Het is dan ook niet niets om als auteur enkele honderden pagina’s lang je eigen fantasie over de toekomst én geloofwaardig én boeiend te houden. Zonder je teveel te verliezen in de akkefietjes in de relaties tussen de hoofdpersonages. Want daarvoor lees je geen klimaatroman.

Als er op pagina 209 dan nog eens een ‘boreling’ bij komt, haakte mijn brein af. Hoe kan je met wat de planeet en zijn schepsels tot dan al meegemaakt hebben én wat er nog op het menu staat, nog kinderen op de wereld zetten ? Ikke niet begrijpen. Veel compassie met de sukkelaartjes die er nog aan beginnen moeten …

Maar de roman tracht het kinderen krijgen nog min of meer aanneembaar maken, door de nadruk te leggen op positieve ontwikkelingen. Zo zal als de inspanningen worden volgehouden, “de opwarming tegen het einde van de eeuw tot drie graden” beperkt worden. En daar zou wel mee te leven vallen ? Drie graden heter wereldwijd !

Moeten we overigens niet zoals een Nederlandssprekende Ardense vriend aan wie ik het boek liet zien, stoppen met spreken over klimaatopwarming: “het zal vooral klimaatchaos worden.” “Klimaatchaos in het Zuiden” titelde anno 2009, ook al de documentaire van mijn Antwerpse vriend Geert De Belder. ( trailer: https://vimeo.com/30480988 ; bespreking: https://pala.be/fr/artikel/shockumentary-klimaatchaos-in-het-zuiden )

Die chaos leidt er ook toe dat – volgens de voorspelling van Steven Nostradamus – in 2050 “de Arctische methaanbom ontploft”: uit de ontdooide Siberische permafrost ontsnapt een enorme hoeveelheid methaan, een extreem fel klimaatgas.

Man Bashar zucht dan ook: “We zijn verdoemd, deze ramp kunnen we niet overleven. Nog een verdubbeling van de temperatuurstijging in misschien tien jaar tijd, is het einde van het grootste deel van de mensheid.”

Jongeren die de ernst van de toestand beseffen, gaan over tot ‘zelfmoordfeestjes’. Ouderen nemen deel aan ‘maakplaatspogramma’s: eco-euthanasie.

Stelt u die voor uzelf nog even uit, beste lezer, want er is nog meer op komst.

Maar wacht even. Ik heb u nu al verteld wat er zoal gebeurt op de eerste 245 pagina’s van de roman. Mag ik u nu toch niet ook nog het einde verklappen ? Dan koopt en leest u het boek niet meer.

Wel dit nog meegeven: het loopt finaal goed af. Hoe auteur/tovenaar Vromman dat waar maakt, daar moet u me eens van laten weten of u dat geloofwaardig vindt of niet.

Wat met al de andere dieren ?

Wat met ons zonder al het andere leven ?

Toch nog dit. Op pagina 296 lezen we in de voorlaatste alinea van het boek, dit:

“De toekomst blijft wel even onvoorspelbaar als altijd. Er zijn nog tipping points en mogelijke onbekende wendingen. Natuurlijk zal alles niet goed komen. Nooit zal alles goed komen. De curve is wel gekeerd. Wie nu een kind ter wereld zet, gelooft opnieuw dat het kind het beter zal hebben dan de vorige generatie. En vooral: de mensheid heeft bewezen dat door samenwerking bergen verzet kunnen worden.”

Tja, in China predikten ze ook het verhaal van ‘Yukong die de bergen verzette’. Joris Ivens maakte in de jaren zeventig de gelijknamige documentaire. Achteraf bleek het pure propaganda. Nog later werden de ecologische gevolgen voluit bekend van het afgraven van bergen, het aanleggen van stuwdammen ook.

Merkwaardig is wel dat de auteur van het klimaatboek dat morgen aan bod komt, de Britse journalist Mark Lynas zijn nochtans hallucinant boek ‘Zes Graden’ op een gelijkaardige manier eindigt als hij de vraag beantwoordt of men nog kinderen kan krijgen: “Natuurlijk moet je kinderen nemen !” (Bij Lynas moet het dus al !) “Krijg kinderen, houd van ze en vecht voor de toekomst met elke vezel van je wezen.”

En wat met al de andere dieren op Aarde ?, heren Vromman en Lynas. Al de wilde dieren die we zo genadeloos deden en doen uitsterven. Al van toen we nog primitievelingen waren. Zelfs voor ons prille begin moest Yuval Noah Harari vaststellen dat de mens “een ecologische seriemoordenaar” was. Metafauna ? Weg ermee. Andere mensensoorten ? Over de kling !

Kunnen we er overigens nog altijd van uit gaan dat wij Sapiensen het wel zullen overleven als we de ‘rest’ van de biodiversiteit om het leven gebracht hebben ?  De zeeën verziekt en gedood. De insecten gedecimeerd. En dat op een wereld die rond de eeuwwisseling 3 tot wel 7 graden niet zozeer warmer maar vooral heter zijn zal ?

Jan-Pieter Everaerts