Gisteren in Nieuwpoort twee interessante Oikos lezingen meegemaakt. Oikos is een onafhankelijke denktank die een kritische tegenstem wil laten horen tegenover het gangbare neo-liberale gedachtengoed. Over de lezing van Rudy Dhondt over veerkrachtdenken zal ik het misschien een andere keer nog hebben, vandaag een toelichting bij wat Paul Verhaeghe te vertellen had.
Verhaeghe is psychoanalist verbonden aan de Universiteit Gent. Vorig jaar publiceerde hij een ophefmakend boek ‘Het einde van de psychotherapie’. Daarin maakt hij een analyse van onze hedendaagse samenleving. Zo zie je steeds meer verweesde mensen, zonder stabiele sociale relaties. Hun identiteit is ondermijnd. De veilige familiale haven is verdwenen en ook hun job geeft mensen geen identiteit meer. Het “nieuwe kapitalisme” leidt tot anonimiteit, een knagend verlies aan zekerheid en een toenemend gevoel van onveiligheid. De ratrace leidt tot een explosieve generatie van losers. ‘ADHD is de norm, flexibiliteit een verplichting, burn-out het gevolg. De tijd van praten lijkt voorbij’, is zijn verontrustende conclusie. De psychotherapie moet het afleggen tegen de pillen.
Ik ging er vanuit dat zijn lezing hierop zou ingaan, maar hij verraste ons met een ander thema. Hij maakte een analyse van effecten van ons hedendaags model dat hij het ‘meritocratisch vrije markt denken’ noemt. Een beetje een moeilijke term voor het model dat er vanuit gaat dat wie hard werkt en zijn best doet het zal maken in onze samenleving. En dus ook dat wie onderaan de ladder terecht komt dat vooral aan zichzelf te danken heeft.
In het begin heeft een beloning van mensen op basis van verdiensten zeker positieve effecten. Het is een manier om te ontsnappen uit de vroegere standensamenleving, waar je meestal binnen de sociale groep bleef waar je ook geboren was. Het maakt ook een einde aan vaste benoemingen van niet altijd competente mensen en aan starre hiërarchie. Maar, zegt Paul Verhaeghe, als zo’n model ergens wordt ingevoerd dat gaat het na een succesvolle periode snel over in een bikkelhard model met veel verliezers.
Met voorbeelden uit de academische wereld en de zorgsector maakte hij duidelijk dat een doorgedreven meritoctratie zorgt voor steeds verdergaande competitie en dat alles meetbaar moet worden. Zo worden ziekenhuizen beoordeeld (en gesubsidieerd) op basis van het aantal bacteriën op de klinken, of het aantal uitgevoerde scans. De kwaliteit van de zorg of het welbevinden van de patiënt kan niet gemeten worden en telt niet langer mee.
Gevolgen zijn o.a. dat werknemers gedwongen worden zich te schikken naar de meetinstrumenten, dat ze zich niet of nauwelijks betrokken voelen bij de job, dat ze nog weinig zelf kunnen invullen, en voorturend worden opgezet tegen collega’s. Dit zorgt dat weer voor verlies aan zelfrespect, ‘infantilisering’ van de werknemer en verlies aan arbeidsethiek en solidariteit.
Het is niet zo makkelijk om een lezing van anderhalf uur samen te vatten in, maar de kern van de zaak lijkt me wel te kloppen. Ons economisch model is niet allen bijzonder schadelijk voor de planeet, maar zorgt ook voor veel schade aan het maatschappelijk weefsel én aan de mentale gezondheid van veel mensen. Reden te meer dus om eens goed na te denken over dat economische model.
Probeer zeker eens een van de boeken van Verhaeghe te lezen (in het december nummer van Oikos staat zijn lezing), hieronder nog een filmpje waarin hij zijn visie op ADHD uit de doeken doet.
Low Impact Man 
daar wordt een mens stil van …
dus als ik het goed begrijp zijn ze eigenlijk al bezig aan pilletjes om personen die ongewenst sociaal gedrag vertonen door die zich af te wenden van de rat-race terug op het rechte pad te brengen ??
LikeLike
Gelukkig kunnen ze duurzaam leven en consuminderen (nog) niet als een stoornis of ongewenst gedrag veroordelen. En als er een pilletje tegen low impact leven komt dan kopen we dat toch niet hé…
LikeLike
Dit is waarschijnlijk ook één van de redenen waarom ik jaren geleden uiteindelijk in het onderwijs ben terecht gekomen. Bedrijfscultuur is meestal “rot” en ik merk vaak bij vrienden dat ze er “onderdoor” zitten. Ik zie geen verband (zoals men vaak oppert) tussen vastbenoemd zijn en presteren. De meeste van mijn collega’s die ook vastbenoemd zijn presteren zeer goed. Maar we krijgen het wel elk jaar zwaarder te verduren.
Wij krijgen het in het onderwijs moeilijker, aangezien kinderen het gedrag van hun ouders beginnen te kopiëren en dus ook arroganter worden (ik spreek niet meer over mondig), moeilijker te motiveren zijn en vaak een redelijke fatalistische kijk hebben op de toekomst. Dat kom ik nu veel meer tegen dan vroeger. Pakweg 15 jaar geleden droomden leerlingen nog over een toekomst in de studierichting waar ze in zaten. Nu zitten ze verplicht op school en interesseert het hen ook geen zier meer waar ze uiteindelijk terecht komen. Soms hoor ik zelfs de reactie “waarom studeren wij nog? De planeet is om zeep en we hebben geen job meer die nog iets waard is”. Ik droomde er al van om leerkracht te worden terwijl ik nog op school zat!
Voor mezelf vind ik het toch frappant dat veel volwassen naast hun job nog weinig andere activiteiten doen. Zelf speel ik saxofoon en onderhoud ik mijn blog, maar als je dan eens rond vraagt zie ik weinig manieren om de dagelijkse stress eens af te schudden.
En wat die vaste benoemingen betreft. Die worden vaak aangehaald door mensen die er veel commentaar op hebben maar snel zouden toehappen moesten ze kunnen. Ik heb liever een beetje minder loon maar werkzekerheid. Wat men met mensen doet in de bedrijven is alles behalve proper. (en hier spreekt de vakbondsman in mij). Het is in de realiteit in bedrijven eerder vak-bons-man, als je ziet hoe vaak men mensen de “bons” geeft.
Een laatste bedenking die ik maak. Hoe vaak zie je niet dat ouders hun kinderen vanalles laten doen (muziek, sport, etc) terwijl de kinderen eigenlijk al met hun school genoeg op hun boterham hebben. Het zijn vaak de “verloren wensen” van ouders die de kinderen moeten invullen. Zelf zijn ze niet geslaagd in het leven en dan pushen ze hun kinderen om datgene te worden dat ze zelf niet konden. Alle kinderen moeten blijkbaar een Michael Jackson zijn met een derde zwarte gordel in de karate, een perfect oog voor kunst, een literair wonder en nog veel meer… En dat kan natuurlijk niet. Kinderen moeten ook nog gewoon kind zijn en kunnen spelen. Zou ADHD daar ook niet een beetje zijn oorsprong hebben?
LikeLike
Niet dat ik er voorstander van ben dat alle kinderen overladen worden met activiteiten in hun vrije tijd, maar als een kind met de school al ‘genoeg op zijn/haar boterham heeft’, dan wijst dat ook op een fundamenteel probleem van het schoolsysteem. Een kind zou buiten school/leren/huiswerk nog ruim voldoende tijd moeten overhebben voor allerlei vrijetijdsactiviteiten. (Het is absurd dat er in de lagere school al kinderen zijn die buiten de schooluren meer dan één uur per dag voor school moeten werken.)
Het schoolsysteem is in hetzelfde bedje ziek als onze maatschappij. Het is prestatiegericht en ziet enkel de schoolcijfers als een goede graadmeter van het presteren van leerlingen. Bovendien verwachten scholen dat iedereen zich – op alle vlakken – op een zelfde snelheid ontwikkeld. Kinderen die op hun 5 reeds kunnen lezen hinderen het schoolsysteem, net als kinderen die pas rijp zijn om te leren lezen op het zevende. En waarom moeten sommige leerlingen in de middelbare school een volledig jaar overdoen omdat ze op een paar vakken zeer slecht presteren, maar op sommige andere vakken misschien wel een prima resultaat halen?
(Natuurlijk zijn er uitzonderingen op deze regel, maar dit geldt wel voor de grote meerderheid van de scholen.)
LikeLike
Vleeseters lijden aan het ‘omstanderseffect”,
aldus Roos Vonk in essay Volkskrant:
http://bit.ly/98bgtM
Hoe kan het dat de mens, zo’n kuddedier is en zich zo on-machtig voelt? We kunnen samen wel het verschil maken, zonder naar de marketing te luisteren?
en te dromen en werken aan een (h)eerlijke wereld.
groetjes,
Godelieve Engbersen (doen-denken ipv doem-denken)
Transition Town Tilburg
LikeLike
helemaal juist.
Of om het anders te zeggen, de mens is een kuddedier. En het kost erg veel energie om iets te doen dat tegen de norm van de kudde ingaat.
Je kunt er natuurlijk voor gaan kiezen om de kudde te verlaten en helemaal je eigen weg op te gaan. Ik denk dat Steven daar een goed voorbeeld van is. Maar dan kijkt de kudde van ver toe en bekijkt je als een wezen van een andere planeet, ze voelen zich niet meer betrokken en zullen ook niet geneigd zijn om dat voorbeeld te volgen.
Mijn optiek is om binnen de kudde te blijven, maar toch veel (kleine) dingen te doen die wat afwijken van de norm. En proberen op die manier de drempel te verlagen voor gedragsverandering binnen de kudde.
Ik denk dat het wel werkt, als ik zie dat ik een goeie drie jaar geleden met mijn plooifiets op de trein een rariteit was. Nu is dat al heel wat anders, dikwijls zie ik meerdere plooifietsen op dezelfde trein. Het is echt geen rariteit meer.
Vegetariers waren 15 jaar geleden ook een soort marsmannetjes, nu is het gewoon 1 van de opties geworden binnen onze maatschappij.
LikeLike
Ik heb ooit een citaat van einstein gelezen dat hier erg goed past (imho).
Not everything that counts can be counted, and not everything that can be counted counts.
Als je een indicator gebruikt om iets te meten (prestatie, vooruitgang, …..) moet het natuurlijk ook meetbaar zijn. Soms zijn de belangrijke dingen niet meetbaar (geluk bijvoorbeeld, of in de werksfeer “kwaliteit”).
Wat je hier ook ziet is het verworden van een middel (instrument om iets te meten, op te volgen, ….) tot een doel op zich. Als je iets meet of registreerd met de bedoeling er iets uit te leren, en verstandig omspringt met de gegevens die uit de metingen komen, kan het een nuttig instrument zijn. Maar als je stomweg de dictatuur van de cijfertjes invoert ben je verkeerd bezig.
Wat de ADHD-achtige symptomen in onze maatschappij betreft, ik denk dat de media de grote boosdoener hierin zijn. Als je de tekenfilms ziet die op Nicelodeon spelen, die zitten vol met geweldadige beelden, maar vooral flitsende beelden. Zeer snelle bewegingen, overgangen van de ene scene naar de andere. Er is geen visuele rust meer te bekennen in die beelden. Ik vind het niet eigenaardig dat de kinderen daar onrustig van worden.
En het algemene overaanbod is ook wel een bepalende factor. Toen ik jong was ….. kon je niet uit zoveel kiezen als vrijtijdsbesteding. Om het karikaturaal te stellen, je kon kiezen uit voetbal volleybal en wielrennen, veel meer was er niet (ik overdrijf hier natuurlijk een beetje). Maar nu zijn er zeker 10 a 15 dingen waar je moet uit kiezen, en dan moet je de weinige tijd die je na school (of werk) nog hebt verdelen tussen al die dingen, en komt er nog de TV, de GSM, het internet, …… extra beslag leggen op die tijd.
24 uur op een dag is gewoon te weinig!
LikeLike
Dit is ook één van de redenen waarom ik buiten het werk nog een leven wil hebben, bijvoorbeeld in de muziek. Het geeft me een zekere rust als ik zelf muziek kan spelen.
TV wordt hier al de laatste jaren tot een minimum beperkt. Ik betrapte me erop dat we digitaal redelijk veel aan het opnemen waren, maar dat de harde schijf van onze telenetrecorder aan het volg geraken was. Toen zijn we tot de conclusie gekomen dat we gewoon weinig tv kijken. En als het hier al opstaat zal het voor zenders zijn als Exqi, Canvas of één. Ik kan bijna nooit een zinnig gesprek voeren met mensen aan tafel, aangezien ze altijd over dingen beginnen die op VTM komen, terwijl ik er nooit naar kijk.
Over tafel gesproken. Eergisteren zat ik op een huwelijksfeest. En tot mijn grote verbazing had de familie speciaal gevraagd om voor mij een vegetarisch menu te voorzien. Het werd al gauw hét onderwerp van gesprek aan onze tafel. Reacties als “mijn dokter heeft pillen om je van je probleem af te helpen” tot “ocharme, en dan moogt ge niets meer eten?”.
Enfin, het voorgerecht was in buffetvorm. Ik kon kiezen tussen hesp, spek, rollade, scampi, garnalen, bonen met spek rond, … en gesneden tomaten en worteltjes. Ik heb dus veel tomaten en worteltjes gegeten.
Het hoofdgerecht was voor iedereen springbok met puree (maar niet voor mij). Ik had het vegetarisch menu!
Mijn bord bevatte asperges met spek rond, puree en vis!
Er is dus nog veel werk aan de winkel!
LikeLike
Graag wil ik jullie attent maken op een boek wat hier
ook over gaat.Pedagogie van de onderdrukten.
Paulo Freire.isbn 9060744527.
Uiteindelijk gaat het alleen over macht.
Hoe maak ik mensen van organische wezens tot
anorganische wezens? We kunnen een steentje bijdrage naar een betere wereld en het geheim is de
dialoog op basis van vertrouwen en samenwerking.
Chrisje
LikeLike
Dag Steven,
Ik vond dit ook een heel interessante lezing op het zomerweekend. Het is echt blijven hangen bij mij. Het is ook heel herkenbaar. Toen ik nog ambtenaar was had ik ook te maken met manager van FOD die alles wou meten tot in het absurde toe : genre op hoeveel dagen is vraag aan administratie beantwoord, … maar of het antwoord ook enige waarde had, nou ja niet te meten. Ik heb er al met aantal mensen over gepraat. Ik kijk uit om artikel in Oikos te lezen.
Maar jouw blog is alvast iets dat ik aan geinteresseerden doorstuur.
groeten,
Tine
LikeLike
Ik ben een kind van de neoliberale meritocratie. Mijn ouders gaven me al heel vroeg mee dat waneer ik me voor 100% in zou zetten in het leven bijzonder goed was. Ook hebben ze op hun beurt al heel vroeg duidelijk gemaakt dat ik het in mijn eentje zou moeten zien te redden. En daar heb ik naar geluisterd. Ik heb mezelf doelen gesteld, daarnaast ook ingezet voor doelen van anderen. Hier heb ik voor moeten knokken, en ben ik vaak keihard gevallen. Wel heb ik altijd keihard gewerkt en gulzig geleerd. Hierbij heb ik erg weinig hulp gekregen. Ik heb vaak echt moeten stijden zeg maar..
En ja, ik ben in die mate een kind van de hedendaagse neoliberale meritocratie dat ook ik jarenlang antidepressiva heb genomen. Door al dat knokken en wroeten werd ik wel slimmer, wijzer. Ook leerde ik op mezelf te vertrouwen en heel wat later ook te vertrouwen op anderen. Daarnaast leerde ik vertrouwen op het leven!
Dus, al met al, ben ik tevreden dat ik als kind van een bikkelharde meritocratie, zelf mijn weg heb moeten maken.
Het had echter wat zachter kunnen verlopen.
En dàt is misschien iets wat de volgende generatie zal bijbrengen. Het herontdekken van waarden zoals solidariteit, verbinding, vertrouwen, de zorg voor gehandicapten (schandalige wachtlijsten en loze beloften, zie Terzake), de opwaardering van beroepen als verpleger, onderwijzer, het appreciëren van het introverte, het serene, het geduld, het rustige, … zonder te hoeven afstand doen van individuele vrijheid, ondernemerschap, het extraverte en het snelle, het genieten van het behalen van een persoonlijk doel.
LikeLike
“En ja, ik ben in die mate een kind van de hedendaagse neoliberale meritocratie dat ook ik jarenlang antidepressiva heb genomen. ”
“Dus, al met al, ben ik tevreden dat ik als kind van een bikkelharde meritocratie, zelf mijn weg heb moeten maken. ”
Het ene kan ik moeilijk met het andere verzoenen.
Hoewel dat het goed is om iemand te stimuleren zich hard in te zetten, is het denk ik een illusie dat zich hard inzetten en er alleen voor knokken, dat het leven dan wel goed is (of goed komt). De negatieve conclusie die daaruit volgt is dat mensen voor wie het leven niet goed is, eigenlijk gewoon niet hard genoeg hun best doen.
En in dat denkbeeld is depressiviteit eigenlijk ook maar iets van watjes die niet hard genoeg proberen.
LikeLike
Renaat, je maakt hier een denkfout. Het is niet omdat ‘knokken’ en ‘persoonlijke doelen’ belangrijk gevonden worden (vanuit de meritocratie) dat ‘niet slagen’ en ‘niet meer kunnen knokken’ meteen ook het omgekeerde mensbeeld oplevert. Niet iedereen moet ‘slagen’, maar iedereen heeft de verantwoordelijkheid om aan de slag te gaan om het eigen leven vorm te geven, zowel met persoonlijke als maatschappelijke grenzen, waaronder uitsluiting. Er is altijd een structurele en een persoonlijke component en dito verantwoordelijkheid in het leven…
LikeLike