Vooreerst welkom aan de lezers van De Standaard die hier voor het eerst terecht komen. Ben je op zoek naar het boek? Je kan het in elke boekhandel bestellen, al zal het wellicht een pak sneller gaan via deze link.
Graag geef ik nog wat duiding over het dubbelinterview dat ik deze week had met Geert Noels. Vandaag te lezen in de Standaard (maandag zet ik hier het hele interview online).
Ik moet toegeven dat ik soms wat overdonderd was door het verbaal talent van Geert en er niet altijd in geslaagd ben mijn punt te maken (ik word natuurlijk niet zo vaak uitgenodigd in Ter Zake). Ik voelde me tijdens het gesprek wel eens in een hoek geduwd waar ik niet thuis hoor. Ik ben niet tegen handel of tegen bedrijven die winst maken, ik wil vlees en vliegen niet verbieden, ik ben geen doemdenker. Ik stel wel een aantal vragen bij ons huidig economisch model en de fixatie op technologische oplossingen terwijl de grondoorzaken buiten schot blijven.
Wat ik onvoldoende duidelijk heb kunnen maken:
Elke nieuwe technologie zorgt bij opschaling steeds voor onverwachte neveneffecten. Dat is zo voor antibiotica, auto’s, smartphones, DDT en PFOS. Waarom zou dit niet het geval zijn met de bejubelde nieuwigheden als kleine modulaire kerncentrales, ondergrondse opslag van CO2, biobrandstoffen of het oogsten van metaalknollen in de diepzee? Zelfs op grote schaal windmolens op zee zetten zal een impact hebben. Elke nieuwe technologie heef gevolgen voor eco-systemen en kan sociaal onwenselijke uitkomsten hebben. Ik ben er zeker van dat technologie zeer belangrijk is om de milieuproblemen aan te pakken maar we mogen deze effecten niet wegmoffelen.
Het streven naar efficiëntie zorgt uiteindelijk voor een toename van het gebruik. Dit is de bekende Jevons paradox. Reeds in de negentiende eeuw is aangetoond dat het efficiënter verbranden van steenkool uiteindelijk leidt tot een hoger verbruik. We zien het ook vandaag. Koelkasten zijn een stuk zuiniger, maar ze worden steeds groter en er worden er meer verkocht. De financiële winst die gemaakt wordt met bijvoorbeeld zonnepanelen is in sommige gevallen goed voor een extra vliegreis. Daarom moeten we naast efficiënte ook het concept sufficiëntie omarmen.
De nadruk op technologie en innovatie laat een aantal zaken buiten de discussies. Ecomodernisten stellen dat we zonder taboe over alle oplossingen moeten praten, zoals ggo’s, kernenergie en geo-engineering. Hun taboes zijn echter het economisch systeem, de groeidwang, overconsumptie, hebzucht en machtsverhoudingen. Deze elementen in vraag stellen zorgt vaak voor geprikkelde reacties. In die zin is de focus op technologie vooral een manier om het bestaande systeem te bevestigen, net als de daarmee samenhangende privileges voor sommigen.
De focus op technologische oplossingen kan ons in slaap wiegen. Zelfs al hebben we binnen veertig jaar onbeperkte energie door kernfusie, daarmee lossen we de problemen vandaag niet op. En ondertussen blijft de economie gebaseerd op extractie voortdenderen met gigantische schade op ecosystemen. Vandaag al zijn 5 van de 9 planetaire grenzen overschreven. Recente artikels wijzen erop dat we misschien al in 2025 de 1,5 graden grens passeren. De uitstoot zou nu jaarlijks met 7 tot 10 procent moeten verminderen, en niet binnen dertig jaar. Toch hoor ik nogal wat mensen die zeggen dat we ons niet te veel zorgen moeten maken. Technologie lost alles op. Het is logisch dat deze visie populair is. Want dan moeten ons geen vragen stellen bij ons gedrag, kunnen we blijven consumeren, vervuilen en verspillen. En dan moeten we ook geen vragen stellen bij het crimineel gedrag van sommige bedrijven of individuen.
Ik blijf dus de minder populaire boodschap brengen dat het feestje ten einde is. Dat we de grenzen van wat de planeet (en de mens) aankan ongeveer bereikt hebben. Dit hoeft geen ramp te zijn. Het is een enorme kans om samen na te denken over wat voor samenleving, wat voor economie, wat voor leven we willen. Meer van hetzelfde brengt ons alleen maar dichter bij de afgrond. (Oeps, nu ben ik toch aan het doemdenken… het is een metafoor!)
Wel blij met de bondgenoot twee bladzijden eerder in dezelfde krant, daar zegt historica Maïka De Keyzer in een zeer interessant interview over de landbouw
Ik zie dus geen enkel historisch bewijs van het riedeltje dat je het systeem zelf niet in vraag moet stellen, want dat technologie alles zal oplossen. (Maïka De Keyzer)
Low Impact Man 
Ik vind dat je goed je punt maakte in het interview, Steven. En je nieuwe boek is voor iedereen verplichte kost. Leest ook vlot.
Er is recent weer hoop te melden: in de reader ‘Tot de bodem’ over het landbouwbeleid is er maar één auteur die nog voor intensieve industriële landbouw pleit. Niet toevallig een (bio-)econoom…
LikeLike
Zo herkenbaar. Voor iemand die denkt buiten het bestaande kader, zo vanzelfsprekend dat het voor veel mensen, inclusief journalisten, onzichtbaar wordt, is het altijd moeilijker om z’n punt te maken. Je formuleert het goed: de ecomodernisten hebben hun eigen taboes. Ik vond Geert Noels soms behoorlijk vilein uit de hoek komen door het thema van de jaloezie (‘je gunt de rijken niks’) te bespelen. Volgens mij is hij verstandig genoeg om te weten dat jou dit niet verweten kan worden. Dat hij het toch doet, is dan eerder een zwaktebod.
LikeLike
“Zelfs al hebben we binnen veertig jaar onbeperkte energie door kernfusie, daarmee lossen we de problemen vandaag niet op.” Daar zou ik durven verder in gaan. Ook de problemen van binnen veertig jaar zullen we niet oplossen met kernfusie. Techniek op zich is niet het probleem. Het is wat men ermee doet, dat een probleem kan vormen en dat op zijn beurt wordt bepaald door de mentaliteit van de gebruikers. Daar knelt het schoentje… Het doel dat leidde tot de uitvinding van dynamiet door Nobel was op zich… Wel ja, nobel. Hij wou oorspronkelijk de mijnwerkers helpen. Maar zijn uitvinding werd uiteindelijk ook gebruikt voor minder nobele doeleinden, zoals in oorlogsvoering als wapen.
Veel mensen denken dat we zonder de natuur kunnen (dat we zelfs op Mars kunnen gaan leven) “als we maar genoeg (propere) energie kunnen opwekken”. Dat is een lelijke misvatting die ons zuur zou kunnen opbreken. Elk systeem waarbinnen de draaglast groter is dan de draagkracht, is gedoemd om in te storten. Wij vragen nu al decennia lang meer van de aarde, dan het kan geven. We plegen roofbouw en leven op krediet. Onze (klein)kinderen moeten het maar oplossen en de rekening betalen. Kernfusie kan een grote oplossing vormen, als het er niet voor zorgt, dat we dan volledig loos gaan, nog erger dan we nu al bezig zijn. Jevons paradox gaat inderdaad daarover. Het wordt dringend tijd dat we onze kinderen zo’n dingen gaan leren, want ze zullen het hard nodig hebben.
LikeLike