Rampenplan (#14 – mentaal)

Onzekerheid en verandering. Hoogstwaarschijnlijk is dat de toestand waarin we meer en meer terecht komen. Dus moeten wij ook veranderen. In het beste geval veranderen we omdat we het zelf willen (Change by design), in het slechtste geval omdat we moeten (Change by dissaster). Dat laatste is precies waarover het gaat in deze Rampenplan reeks. Hoe gaan we om als externe omstandigheden (droogte, overstromingen, tekorten,…) ons dwingen ons aan te passen? Vandaag aandacht voor het mentale aspect.

Dit weekend konden we de oproep lezen van 200 medische vakbladen die de klimaatcrisis als een gezondheidscrisis beschrijven. In de Washington Post gaat het specifiek over de mentale gezondheid gelinkt aan klimaat. Daar worden studies geciteerd die een verband leggen tussen extreme temperaturen en hoger risico op zelfmoord. Mensen die hun huis omwille van extreem weer moeten verlaten vertonen vaak symptomen van Post-Traumatische stress. En tegen 2050 zou het kunnen dat er één miljard mensen moeten vluchten. Aangezien vooral de zwakkere groepen vaakst getroffen worden, en net zij minder toegang hebben tot psychologische hulp moet ook het systeem van mentale gezondheid herzien worden. Individuele therapie zal onbetaalbaar zijn, daarom moet gezocht worden naar meer collectieve manieren om mentale veerkracht te versterken. Inspiratie kan komen uit de aanpak van rouwprocessen en van verslaving.

Rouwproces

Wie midden in een ramp zit zal verlies ervaren. Zoals de mensen in Pepinster die hun hele hebben en houden kwijt raakten. Het kan evengoed verlies van energie zijn als je bijvoorbeeld nachtenlang van je slaap wordt beroofd door een langdurige hittegolf. Het kan verlies van comfort zijn als je electriciteit moet missen. Je kan dierbaren verliezen, je job, je inkomen. Hoewel we zowat alles kunnen laten verzekeren tegenwoordig is het onmogelijk elk risico uit te sluiten. Wie veel heeft, kan ook veel verliezen.

Wellicht zal dit verlies tot een rouwproces leiden. Hoewel de idee van de stadia van een rouwproces flink op de helling staat is wel duidelijk dat er een aantal mogelijke reacties zijn. Vaak komen ze afwisselend of zelfs tegelijk opduiken.

• ongeloof. Je kan maar niet geloven wat er gebeurt, je hersenen weigeren het te erkennen
• kwaadheid. Je vind het onrechtvaardig dat jij dit moet meemaken. Je zoekt schuldigen (de overheid, de buren, de socialisten, de Chinezen)
• verdriet. Je voelt de pijn van het verdriet, je mist wat je kwijt bent
• depressie. De gebeurtenis ontneemt je alle levenslust, je hebt geen idee hoe je dit te boven komt. Je zakt weg in lethargie.
• acceptatie. Je beseft tenvolle wat je is overkomen, je probeert er lessen uit te leren. Je bekijkt hoe je je leven terug kan opnemen.

Bij die verwerking is het belangrijk dit niet op je eentje te doen. Het is geen toeval dat op vele plaatsen groepen manieren zoeken om met deze emoties om te gaan. Er zijn klimaatwakes, rouwcirkels, en andere rituelen waarbij groepen samen de pijn onder ogen zien. De beweging van Actieve hoop organiseerd regelmatig activiteiten om in groep (mentale) veerkracht te ontwikkelen.

Afkicken

Andere inzichten die kunnen helpen zijn deze uit het domein van verslaving. Verslaving wil zeggen dat je niet meer zonder een bepaalde ervaring kan, zelfs al weet je dat die schadelijk is (voor jezelf en/of anderen). Uiteindelijk is onze levensstijl ook een vorm van verslaving. Snelle bevrediging van behoeften, ongelimiteerd gebruik van fossiele energie, hunkeren naar shoppen, reizen enzovoort. Sommige mensen misten tijdens de eerste lockdown het winkelen zodang dat ze zodra het kon gingen ‘wraakshoppen’.

De aanpak van verslaving begint steeds met het inzien dat men afhankelijk is geworden van bepaalde producten. Dit werkt niet alleen met het geven van informatie. Het versterken van het besef van de eigen verantwoodelijkheid speelt ook een rol. Hoe vaak hoor je mensen niet zuchten dat zij toch niks kunnen doen aan het immense probleem van het klimaat. Hier is het van belang er op te wijzen dat klimaatverandering het gevolg is van de som van vele kleine keuzes. Dit kan gekoppeld worden aan advies om toch iets te doen. Het werkt beter als mensen een keuzemenu krijgen dan een specifieke richtlijnen. Wat ook helpt is de ‘verslaafde’ helpen om de alternatieven te visualiseren. Stel je voor dat je beslist wat meer plantaardig te eten, welke voordelen heeft dat? Stel je voor dat je met de trein op reis gaat, hoe zou dat kunnen gaan. Zo’n gesprekken werken niet als je de ander perse wil overtuigen. De kans op slagen is groter als je ondersteunend en emphatisch te werk gaat. Elementen van deze aanpak worden ondere andere toegepast bij de klimaatgesprekken in Nederland. In Vlaanderen kan je daarvoor terecht bij klimaatcontact.

Moed

Vandaag vraagt het moed om onder ogen te zien hoe we onze eigen ecosystemen kapotmaken en daarmee heel veel leed veroorzaken. Als we zelf terecht komen in een crisis-situatie zal nog meer moed nodig zijn. Moed om te blijven vertrouwen in anderen, moed om in actie te treden, moed om over te stappen naar een andere levensstijl. Vandaag bewust zijn van de komende veranderingen, stilstaan bij wat je nodig hebt en met andere mensen over je angst en hoop spreken is alvast een goede voorbereiding.