zelf denken (en zelf doen!)

Op 7 oktober wordt de vertaling van het nieuwste boek van Harald Welzer gepresenteerd tijdens een Oikos lezing in de Vooruit. Als er 1 boek is dat je in 2014 echt moet lezen dan zou ik dit graag aanraden (al hoop ik dat je meer dan 1 boek zal lezen). ‘Zelf denken, een leidraad voor verzet’ is een indrukwekkend boek en dat om verschillende redenen.

Welzer die al eerder faam verwierf met ‘Klimaatoorlogen‘ en ‘De toekomst heroveren‘, rekent in dit boek genadeloos af met ons huidig economisch model dat hij als “extractivisme” omschrijft. Dit staat voor het steeds maar meer plunderen van de hulpbronnen ter meerdere eer en glorie van groei en consumentisme – en met een mogelijke vernietiging van de planeet tot gevolg. Daarbij is hij behoorlijk kritisch voor onszelf, omdat we ondanks de vele kennis over de gevolgen van onze levensstijl vrolijk verder gaan met consumeren en bijgevolg met vernietigen. Als sociaal-psycholoog verklaart hij hoe we erin slagen deze kloof tussen weten en gedrag in stand te houden en hoe we de kernwaarden van het extravisme zo hebben geïnternaliseerd dat we het zelf niet merken.

Zowel de politiek, het verhaal van de groene economie als de milieubewegingen krijgen er flink van langs. De politiek omdat ze geen enkel toekomstverhaal meer brengt en enkel krampachtig bezig is met het behouden van de status quo. De milieubewegingen omdat ze te veel gelooft dat technologie alle problemen zal aanpakken en er ten onrechte van uitgaan dat rapporten en doemverhalen enig verschil zullen maken.  Het verhaal van de groene groei is een zoveelste uiting van extravisme en negeert volledig het enige werkbare alternatief: het reductief paradigma. Welzer omschrijft het als volgt; de concrete utopie heet: beschaving
met minder. Namelijk met minder materiaal, minder energie, minder troep. Wat er daarentegen absoluut meer mag zijn, zijn nieuwsgierigheid, verlangen naar het andere, wensen en dromen: dat zijn de eigenlijke productieve krachten van de toekomst (p. 125)

Toch is dit vooral een positief boek, hij toont aan dat we wél een keuze hebben in richting waar we naar toe gaan, dat we niet hoeven in te stemmen met een vernietigend model. Vanuit een breed historisch en sociologisch kader maakt Welzer duidelijk dat we vooral door het oefenen van nieuwe praktijken en denkbeelden de realiteit kunnen veranderen. Hij gelooft niet in een masterplan, maar wel in de kracht van achtzaamheid, verantwoordelijkheid, veerkracht en verzet. Door onze ‘mentale structuren’ waarin we vast zitten te ontmaskeren ziet hij ontelbare mogelijkheden tot echte verandering.  Hij haalt daarbij een hele reeks Duitse voorbeelden aan van ondernemers en projecten die passen in het reductief paradigma, een lijst die makkelijk kan aangevuld worden met de ontelbare initiatieven die hier ook ontstaan.

Kortom, het ideale boek als je nog eens het gevoel hebt dat de nieuwsberichten zo deprimerend zijn en je de indruk hebt dat alles om zeep is. Cynisme en apathie kunnen ons niet helpen, verbeelding en actie wél.