Alweer een aanrader voor onder de kerstboom: ‘Geld en duurzaamheid, van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem’. Een boek van Bernard Lietaer, een van de grootste denkers die ik ooit mocht ontmoeten. Het boek legt op een wetenschappelijke manier uit waarom ons huidig monetair systeem onvermijdelijk voor steeds meer crisissen zal zorgen.
Er zijn vijf schadelijke effecten van ons huidige systeem van geldcreatie, die inherent horen bij het dominant model. Het is een beetje ingewikkeld om dit hier in het kort toe te lichten, maar het gaat onder andere om de verplichte groei, de ingebakken aanmoediging van korte termijn denken, de concentratie van rijkdom en de devaluatie van sociaal kapitaal. In het boek wordt duidelijk gemaakt hoe ons geldsysteem werkt, en waarom het niet te combineren is met duurzaamheid.
Op een andere manier komt Lietaer tot dezelfde conclusie als in die andere aanrader: ‘de mythe van de groene economie‘. Daarbij krijgen we in ‘Geld en duurzaamheid’ een reeks voorbeelden van oplossingen. Het gaat om nieuwe en andere monetaire systemen ook wel bekend als complementaire of lokale munten. Daarbij toont hij duidelijk aan dat het mogelijk is geldsystemen te creëren die goed functioneren en een tegenovergesteld effect hebben dan het huidige model. Sommige van die voorstellen lijken ondenkbaar, maar dat is vooral omdat we vast zitten in ons huidig paradigma. Want ook dit wordt in dit boek erg duidelijk, het hele beeld dat we hebben van geld ‘als een neutraal ruilmiddel’ is een grove verdraaiing van de werkelijkheid.
Je kan het boek gratis lezen (in het Engels) via de site money-sustainability.net waar ook een hele reeks bijlagen te vinden zijn die de stellingen van het boek verder uitdiepen. Bij het lezen van een dergelijk werk vind ik dat dit boek zou moeten gelezen worden door onze politici, onze economen en journalisten. Niet enkel omwille van de glasheldere analyse maar vooral omdat de oplossingen klaar liggen om ze toe te passen. Aangezien er ook voorstellen op een niveau van de stad in het boek staan, wil ik alvast proberen deze ideeën in Gent ingang te laten vinden. Ik geef er in elk geval eentje als geschenk voor onze nieuwe schepen van financiën, Christof Peeters.
Nog enkele belangwekkende citaten uit het boek:
– een onderzoek van Arnold Toynbee laat zien dat de ineenstorting van 21 verschillende beschavingen te wijten is aan slechts twee oorzaken: te veel concentratie van rijkdom en een elite die niet bereid bleek iets te veranderen in het licht van veranderende omstandigheden.
– we zouden leugens moeten kappen in plaats van bomen (Jerry Martien)
– de aarde is niet aan het sterven – ze wordt vermoord. En de mensen die haar aan het doden zijn, hebben namen en adressen. (Utah Phillips)
–de toekomst is aan mensen die mogelijkheden zien voor ze vanzelfsprekend worden (anoniem)
Low Impact Man 
Super!!! Hopelijk leest hij zijn prachtige geschenk van het begin tot het einde:-)
LikeLike
Ik zou graag zijn werk vertaald zien naar een ‘populaire’ versie met tips en tricks om bij jezelf die ‘foute’ mechanismen te herkennen in het dagelijks financieel denken en handelen. Ik ben er zeker van dat heel wat mensen die nu instemmend knikken zelf niet doorhebben hoezeer ze zelf in het oude paradigma handelen en denken…
LikeLike
Als aanvulling op dit boek voor concrete acties voor ons, de “gewone” mens, is er de “moneyless manifesto”: http://www.moneylessmanifesto.org/book/foreword-by-charles-eisenstein/ (trouwens ook volledig online te lezen, ik ben er zelf nog mee bezig). De auteur leeft al enkele jaren zonder geld. Het doel van het boek is juist aansturen wat we er zelf kunnen aan doen, zoals denatuurfrituur zegt, te beginnen met de erkenning van onze persoonlijke bijdrage aan het systeem.
LikeLike
Ik vindt hem toch maar een rare kwibus, die meneer Lietaer. Natuurlijk zijn de voorbeelden, die hij geeft van complementaire munten, mooi; op lokaal vlak dan. Lietaer wil veranderingen in het MUNTSYSTEEM. Hij zwijgt echter in alle talen over veranderingen in het BANKSYTEEM, terwijl het vooral daar volledig mis gaat met ons financiëel stelsel, dààr zit de instabiliteit.
Een valsspeler?
Lietaer was ooit benoemd tot ’s werelds succesrijkste valutahandelaar van het jaar. Flinke winst via een hedge-fonds, een groep die van alles en nog wat verhandelt en zo dik geld verdient. Vandaar, dat hij vindt, dat banken erg effectief zijn. En zijn vroegere baas wil van een Tobin-taks niet weten: het remt de handel teveel. En hun winst natuurlijk.
Als je dan nog weet, dat Lietaert dé man was achter de ECU, de voorloper van de EURO, dé grote ééngemaakte munt, dan is mijn conclusie:
een valsmunter!
LikeLike
dag Winfried, je moet toch echt zijn boek eens lezen. Over zijn verleden weet ik niet veel, maar de voorstellen van Lietaer gaan veel verder dan een tobin taks (wat geen systeemverandering is), zo wil hij het monopolie van de banken op geldcreatie afnemen en zullen ze geen speculatieve activiteiten meer kunnen ontwikkelen. dat is het banksysteem dus helemaal ontmantelen. Je mag het boek zeker eens uitlenen als je wil, groeten
LikeLike
De socio-economische analyse van Bernard Lietaer getuigt van een Spinozistische helderheid waar Zizek en andere random systeembashers alleen maar van kunnen dromen. En hij is inderdaad één van de weinigen die komen met oplossingen [1] [2] [3]. Zijn zeer gedetailleerde analyse spruit zeer waarschijnlijk voort uit zijn jarenlange ervaring binnen het systeem. Wie kan trouwens de werking van een complexe machine bepalen of verbeteren zonder toegang te krijgen tot de interne structuur? En voor de invoering van de Euro werd beroep gedaan op zijn uitgebreide kennis over valuta, maar stellen dat hij de geestelijke vader is van de Euro en alle praktische aangelegenheden (timing, implementatie) door hem alleen werden bepaald is hoogst onwaarschijnlijk. Indien dit wel het geval zou zijn kan hij altijd beroep doen op Brel: “Il n’y a que les imbéciles qui ne changent pas d’avis.”
Volgens hem verhoogt diversiteit de stabiliteit/robuustheid van eender welk systeem en dit ten koste van de efficiëntie [2]. Teruglopende biodiversiteit brengt de stabiliteit van ecosystemen in gevaar. Teruglopende menselijke diversiteit leidt tot teruglopende maatschappelijke robuustheid. Steeds meer kwetsbare, vaak creatieve mensen, komen in psychische problemen terecht door de toenemende prestatiedruk (=drang naar efficiëntie) en omdat zij steeds minder tijd en ruimte krijgen om te doen waar zij nu éénmaal goed in zijn: creatief zijn. De meeste creatieve/innovatieve processen zijn immers zeer inefficiënt: vele ideeën zijn vaak nodig om tot een heel beperkt aantal praktische oplossingen te komen. Anderzijds wie nooit investeert in innovatie zal vroeg of laat in de problemen komen aangezien de wereld continu verandert, hoe hard we ook proberen de status quo vast te houden. Een systeem is bijgevolg pas duurzaam (~robust & productief) als het een gezond evenwicht kan vinden tussen efficiëntie en diversiteit. Je zou het kunnen vergelijken met het verschepen van goederen in één groot schip of vele kleinere schepen langs verschillende trajecten. Het groot schip is veel efficiënter, maar als het in de problemen komt, ben je meteen ook alles kwijt (~”Don’t put all your eggs in the same basket”). Btw data wordt ook eerst in zeer kleine stukken gehakt, gecodeerd en dan pas verstuurd over het internet: weinig efficiënt, maar wel zeer robuust. Bernard zijn voorstel is om de stabiliteit van het financieel systeem te verhogen door het invoeren van verschillende complementaire munten. Dit vergt heel wat extra organisatie (lagere efficiëntie), maar zal de kans dat alle systemen tegelijk falen sterk terugdringen.
Een ander interessant voorstel is het invoeren van een globale ‘natural resource & service-backed currency’: de Terra [3]. Eén Terra zou overeenkomen met een complex mandje van verschillende grondstoffen, emissies, …. Aangezien grondstoffen eindig zijn en emissies dus ook, kan de Terra dus niet zomaar bijgedrukt worden (en kan bijgevolg schijnbaar niet in waarde dalen-> geen inflatie). Het invoeren van zo een globale munt zal echter op dezelfde complicaties stoten als het invoeren van een globaal klimaatverdrag. Een ander interessant element aan de Terra is dat de stockage ervan geen intrest zou opbrengen, maar integendeel Terra’s zou kosten (=negatieve intrest)! Dit lijkt zeer beangstigend, maar is wel dé oplossing om van het alomtegenwoordige kortetermijndenken, nog zo een vervelend probleem, vanaf te geraken. Een investering die pas op lange termijn Terra’s oplevert zal immers veel interessanter zijn dan een investering die op korte termijn evenveel Terra’s oplevert, aangezien de waarde van de Terra door de negatieve intrest toeneemt in de tijd [3]!
Het ‘grappige’ is echter dat we helemaal geen Terra’s nodig hebben om de waarde van normaal geld te laten toenemen op termijn, en dus het langetermijndenken te bevorderen. In een deflatoire spiraal stellen mensen voortdurend hun inkopen uit omdat hun inkomen daalt waardoor ook de prijzen van bepaalde producten onvermijdelijk zullen dalen (=deflatie). Met andere woorden de winst is groter hoe langer men wacht met zijn aankoop of alternatief de winst is groter voor wie investeert in zaken die pas op termijn iets opbrengen [3]. Winst is dus niet slecht per se, maar in een inflatoire periode leidt winstmaximalisatie tot kortetermijndenken. Deflatie heeft altijd gespeeld bij de aanschaf van technologische gadgets, maar zal zich door de aanslepende crisis mogelijk uitbreiden naar andere assets (vastgoed, auto’s,…). Om hiervan een voorbeeld te vinden moesten we tot voor enkele jaren redelijk ver gaan: Japan zit al bijna 20 jaar in een deflatoire spiraal ondanks gloeiend hete geldpersen. De inflatie is er al geruime tijd nul of negatief [4]. Huizenprijzen zijn er meer dan gehalveerd sinds de top [5]. Helikopter Ben (Federal Reserve) heeft lang gelachen met de vruchteloze strijd van de Japanse centrale bank tegen het deflatiespook, maar zit al een paar jaar samen met Draghi (ECB) in dezelfde deflatoire ‘miserie’ [6]. Japan is dus een interessant gidsland. Het is ook helemaal niet zo verwonderlijk, het kleinste kind had het kunnen zien aankomen. De bedoeling van geld drukken is “deflatie tegen te gaan want dat is slecht voor de economische groei”. Geld bijdrukken zorgt echter logischerwijs voor een waardevermindering van het al aanwezige geld (op dezelfde manier als de waarde van aandelen ‘verwatert’ bij een kapitaalverhoging cfr. Dexia). Hierdoor ontstaat inflatie. Als alles duurder wordt, daalt ook de koopkracht van iedereen en dat is nu niet precies bevorderend voor de economische groei. En dus komt er vroeg of laat toch een punt dat het aanbod aan producten ruim de vraag overstijgt. Dan zal de economische groei samen met de prijzen beginnen te dalen hoeveel geld men ook bijdrukke. Met andere woorden, wie sterke inflatie kweekt zal vroeg of laat deftige deflatie oogsten. Moraal van het verhaal: “What goes up, must go down. In any case”.
Men kan die moraal ook toepassen op de menselijke beschaving als geheel. Als in het Terra-mandje ook niet zoiets als geboorterechten worden opgenomen, zal de Terra helemaal niet waardevast zijn. Immers met hoe meer mensen we zijn, hoe minder aarde (en dus Terra’s) er per mens beschikbaar zal zijn. Op een gegeven moment zal het schip zo zwaar beladen zijn, dat kapseizen onvermijdelijk wordt. [7]. De vraag is natuurlijk hoe te weten wanneer dat punt zal bereikt worden en dan is het nog zaak op tijd in te grijpen. Het zou best kunnen dat de toenemende ‘diversiteit’ aan instabiliteiten die we kunnen waarnemen in de wereld vandaag (financieel, sociaal, ecologisch, klimatologisch,…) allemaal wijzen op hetzelfde: het schip is te zwaar beladen. En we kunnen wel proberen door een verhoogde efficiëntie de belasting te verlagen, maar ook daar zijn grenzen aan. En zoals reeds eerder vermeld zal een verhoogde efficiëntiedruk altijd ten koste gaan van de broodnodige diversiteit. Een interessant experiment uit de oude doos is Mouse Utopia van John Calhoun [8]. Sociale ongelijkheid met toenemende lukrake agressie en andere psychische stoornissen, ontstaat bij muizen blijkbaar automatisch bij een te sterke bevolkingsgroei zelfs mét voldoende ruimte en voedsel en zonder een kapitalistisch systeem. Gelukkig zijn er een aantal politici die dit beginnen in te zien en daar ook voor uitkomen [9][10][11]. In België moeten we om de twee jaar een stad zoals Gent bijbouwen (>200.000 mensen) [12]. Het kleinste kind kan zien dat dit niet houdbaar is. Het leuke aan het preventief optreden tegen een te hoge bevolkingsdruk via educatie en zeker gratis anticonceptie, is dat het relatief weinig kost en de voordelen direct lokaal zichtbaar zijn en op vele verschillende vlakken (financieel, sociaal, ecologisch,…). Geen nood dus aan onmogelijke internationale akkoorden zoals voor het oplossen van het klimaatprobleem. Integendeel, van zodra dat men beseft hoeveel voordelen verbonden zijn aan een bevolkingsdichtheid die in overeenstemming is met de lokale draagkracht en de psyche van de mens zal dergelijke aanpak zich snel verspreiden. De mens is niet gemaakt om alleen te zijn, maar misschien moeten we ook eens de vraag stellen of de mens wel gemaakt is om als sardines op elkaar gepakt te leven [13]. Dat een lagere bevolkingsdichtheid ook het klimaatprobleem geleidelijk kan oplossen moeten we er dan maar bijnemen. Het is waarschijnlijk ook niet voor niets dat de meeste mensen in Latijns-Amerika het gelukkigst zijn van iedereen [14]. De natuurlijke rijkdommen van Zuid-Amerika zijn voorlopig nog ruim voldoende om de gemiddelde Zuid-Amerikaan in zijn onderhoud te voorzien [15]. Om met Desmond Tutu’s wijze woorden af te sluiten: “When we get this, we are going to be amazed about all the other things that fall into place”
Ben toch benieuwd wat de koning in zijn kerstboodschap gaat brengen ;).
Referenties
[1] http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=LHhoWU_L2S4
(basiscursus geld + concrete toepassingen complementaire munten in Uruguay, Gent,…)
[2] http://www.youtube.com/watch?v=nORI8r3JIyw
(vanaf min 5 over het evolutionair nut van diversiteit)
[3] http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=5Zoud9tFEmw#!
(Vanaf min 5.20 over de Terra als munt met negatieve intrest als structurele oplossing voor het kortetermijndenken)
[4] http://www.tradingeconomics.com/japan/inflation-cpi
[5] http://www.tradingeconomics.com/japan/housing-index
[6] http://www.tijd.be/nieuws/geld_beleggen_markten/De_sekspionier_die_nu_te_maagdelijk_is.9283939-3452.art
[7] http://www.youtube.com/watch?v=wji2uQUEVu0 (overconsumpulation)
[8] http://www.youtube.com/watch?v=0Z760XNy4VM (Mouse Utopia experiment John Calhoun)
[9] http://www.marleentemmerman.be/politica/de-kinderbijslag-in-de-21ste-eeuw.html
[10] http://www.marleentemmerman.be/gynaecologe-prof/experts-pleiten-voor-betere-geboortecontrole-bij-arme-gezinnen.htmlhttp://www.marleentemmerman.be/gynaecologe-prof/experts-pleiten-voor-betere-geboortecontrole-bij-arme-gezinnen.html
[11] http://www.marleentemmerman.be/politica/betaalbare-anticonceptie-hoog-op-de-agenda.html
[12] http://www.tradingeconomics.com/belgium/population
[13] http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17708684
[14] http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121220_007
[15] http://chartsbin.com/project/our_planet_in_ecological_debt.html
LikeLike
Japan leads the world revisited: In de ban van de herbivore man
http://www.slate.com/articles/news_and_politics/foreigners/2009/06/the_herbivores_dilemma.html
LikeLike