(hierbij de tekst die ik deze morgen heb uitgesproken voor de jonge ondernemers van JCI in Koksijde, met aan mijn zijde Johan Van De Lanotte, over de reacties meer in volgend bericht…)
Ik wil eerst JCI en Eos-magazine bedanken voor de uitnodiging. Ik krijg vaak de kans mijn verhaal te brengen voor milieuraden en afdelingen van Natuurpunt. Maar vandaag zit ik voor het eerst oog in oog met voor ondernemers en opinion leaders, met één voormalige en misschien ook enkele toekomstige ministers en vicepremiers.
Het zou best kunnen dat ik vandaag ook voor de laatste keer wordt uitgenodigd in kringen van ondernemers, want ik ga een aanval doen op het grootste dogma van onze tijd. Ik ga vraagtekens plaatsen bij de belangrijkste mythe van ons economisch bestel: de mythe van de permanente groei.
Iedereen zal het met me eens zijn als ik zeg dat een exponentiële groei van de wereldbevolking niet houdbaar is. Stel dat de bevolking elk jaar met 2% groeit, dan zijn we in 2050 met 16 miljard en in 2085 met 32 miljard mensen op deze planeet. Wie dit een wenselijk scenario vindt mag nu de hand opsteken.
Iedereen zal het ook met me eens zijn als ik stel dat elk levend wezen of systeem een grens heeft bij het groeien. Een boom, een mens of dier, een termietenheuvel, allen zullen ze groeien tot ze een evenwichtig en stabiel niveau bereiken. Als ze verder blijven groeien worden ze uiteindelijk onleefbaar. Bomen die alsmaar blijven groeien worden op een bepaald moment omvergeblazen door de wind.
Dus we zijn het er over eens dat in de natuur geen enkel systeem oneindig kan groeien. En toch gaan we uit van de veronderstelling dat de economie wel onbeperkt kan groeien, en liefst zelfs meer dan 2% per jaar. Een citaat: wie denkt dat exponentiële groei aldoor kan blijven duren, is ofwel een krankzinnige ofwel een economist. Kenneth Boulding, econoom (Britse vooraanstaande econoom uit vorige eeuw)
Het model van deze permanente groei is nog maar een tweetal eeuwen oud en het wordt steeds duidelijker dat het niet eindeloos kan doorgaan. De groei heeft dan wel ongeziene welvaart gebracht voor ongeveer 1 miljard mensen op deze planeet (en ik denk dat de meesten in deze zaal bij deze groep horen), maar tegelijk zijn er 1,5 miljard mensen die het moeten doen met minder dan 1 dollar per dag. Zo’n onevenwicht is niet alleen een ethische schande, maar dit is ook niet vol te houden op langere termijn.
Een tweede gevolg van die groeidwang is de immense schade die we aan de planeet aanbrengen. We gebruiken energie en grondstoffen in steeds grotere hoeveelheden en vervuilen lucht, bodem en water aan een steeds hoger tempo. Neem nu aardolie, het heeft ongeveer 100 miljoen jaar gekost aan de planeet om olie aan te maken. We zullen deze kostbare brandstof zo goed als allemaal opgebruiken in nauwelijks 150 jaar, en tegelijk een gevaarlijk proces van opwarming van de aarde opstarten. Ook andere grondstoffen, watervoorraden, bossen en vissen gebruiken we op een onduurzame manier. De rijkdom die we nu bezitten is vooral het gevolg van twee factoren: een eeuwenlange plundering van hulpbronnen in andere delen van de wereld en een overvloedige toevoer van olie.
Daarmee zijn de eerste soort sinds het ontstaan van de aarde – zo’n 4 miljard jaar geleden – die in staat is zijn eigen habitat, zijn eigen levensbronnen volledig te vernietigen. Niet echt een prestatie om trots op te zijn.
Zover zijn we nog niet, volgens optimisten hebben we nog 10 tot 20 jaar om een andere richting in de slaan. (Volgens sommige pessimisten is het daar nu al te laat voor, maar daar reken ik mezelf niet toe).
Conclusie: business as usual is onmogelijk (net als politics als usual onmogelijk zijn). En de keuze is redelijk simpel; ofwel kiezen we zelf voor verandering, ofwel zullen we op een pijnlijke manier gedwongen worden tot veranderen. De globale opwarming, energie- en watertekorten, migratiestromen en conflicten zullen dan ons leven bepalen.
Op de onheilspellende berichten dat we ons ecosysteem om zeep merk ik rondom mij verschillende reacties. Een kleine groep mensen blijft ontkennen dat er een probleem is. Ze zullen maar geloven dat we met vuur aan het spelen zijn als het huis is afgebrand. Een andere groep is bijzonder optimistisch, ze geloven dat nieuwe technologieën ons zullen redden en er geen reden tot ongerustheid is. Ik wil duidelijk zijn: ik ben niet tegen technologie en ik geloof ook dat nieuwe technieken een deel van de oplossing zijn. Ik vermoed trouwens dat de volgende spreker straks nog een paar fantastische staaltjes zal presenteren van nieuwe ontdekkingen die ons leven zullen veranderen. Toch kunnen we de uitdagingen waar we nu voor staan niet enkel oplossen met techniek. Er zal ook een andere mens nodig zijn.
We hebben nu te maken met een economisch model dat in zijn kern onduurzaam is. Economische groei is gebaseerd op een steeds kortere vervangingscyclus van producten met steeds meer energieverbruik en verspilling tot gevolg. En dan nog is het slechts een minderheid van de wereldbevolking die daar de vruchten kan van plukken. Ons model veralgemenen naar 7 miljard mensen is ecologisch totaal ondenkbaar. Er vanuit gaan dat wij onze levensstijl kunnen behouden en verwachten dat twee derden van de wereldbevolking eeuwig content zal zijn met de kruimels is egoïstisch en naïef.
Ik vermoed dat een aantal mensen in de zaal nu graag willen tussenkomen. Ja maar, wacht, we hebben toch de waterstofeconomie die op komst is, en nanotechnologie heeft ongekende mogelijkheden, en er zijn biobrandstoffen en GGO’s, en Cradle to Cradle en hernieuwbare energie enzovoort. Ik wil de verdienste van deze ideeën niet aan de kant schuiven, maar het zal onvoldoende zijn om de ecologische kloof en de ongelijkheidskloof op te lossen. Veel van die technologieën zijn trouwens al langer bekend en toch is het probleem alleen groter geworden.
We zullen niet anders kunnen dan de kernwaarden van ons model in vraag te stellen. Het zal altijd moeilijk zijn om duurzame manieren te bedenken om onze onduurzame levensstijl te ondersteunen.(CITAAT Charles Wyman)
De vraag is dan, wat soort samenleving, wat soort economisch model, en wat soort mens hebben we dan nodig?
Ik heb hier geen duidelijk antwoord op, maar ik wil wel een poging wagen om een beeld te schetsen. Vooreerst zullen we moeten evolueren van een samenleving gebaseerd op fossiele energiebronnen naar eentje op basis van hernieuwbare bronnen. Energiezuinige huizen en auto’s horen daarbij, nieuwe technieken voor productie en transport ook.
Als we echt willen dat 8 tot 9 miljard een goed leven hebben in 2050 zal het meer vragen. Dan moeten we rekening houden met de grenzen van de planeet en de beschikbare hulpbronnen anders verdelen. We leven nu in een tijdperk van steeds meer, steeds groter, steeds sneller. We zullen evolueren van een tijdperk van ‘ik heb nooit genoeg’ naar een tijdperk ‘genoeg’. De nieuwe mens 3.0 zal voor zijn geluk en welzijn niet meer afhankelijk zijn van de grootte van zijn auto, de hoeveelheid materiële goederen of van statussymbolen.
De nieuwe mens 3.0 zal aandacht besteden aan die zaken die echt belangrijk zijn voor een goed leven: gezondheid, sociale contacten en relaties, een stabiel maar gematigd inkomen, een aangename leefomgeving, een zinvolle job.
De mens zal niet langer de dienste staan van de economie of de aandeelhouders, maar de economie zal ten dienste staan van de mens.
Persoonlijk heb ik de omslag al gemaakt. Als Low Impact Man is mijn inkomen kleiner geworden, gebruik ik veel minder energie en grondstoffen en is mijn consumptie fel gedaald. Het goede nieuws is dat de kwaliteit van mijn leven is verbeterd. Ik heb meer sociale contacten, ik leef gezonder, goedkoper en ik ben bevrijd van de consumptiedwang en het is nog eens goed voor de planeet ook. Met andere woorden: de veranderingen die nodig zijn om de aarde te redden kunnen ook de kwaliteit van onze leven verbeteren.
Wat wil dit nu zeggen voor jonge ondernemers. Er is een grote behoefte aan nieuwe ondernemers, met durf, visie en creativiteit die willen zoeken naar diensten en producten voor een nieuw soort samenleving.
Er is een grote behoefte ondernemers die producten en diensten aanbieden die
Het mogelijk maken onze ecologische voetafdruk verkleinen
Die winstgevend zijn maar met respect voor werknemers, consumenten en de planeet
Die erin slagen onze behoeften in te vullen zonder een overmatig gebruik van grondstoffen en energie
Die samenwerken belangrijker vinden dan concurrentie
Die werken met menselijke energie in plaats van met fossiele energie
Ik hoop dan ook dat jullie mee in die richting willen denken. Met de uitdagingen waar we voor staan hebben we iedereen nodig, en zeker jonge ondernemers.
Bedankt voor de aandacht
Low Impact Man 
100% mee eens. We moeten eerst onze levensstijl aanpassen en proberen om zoveel mogelijk te besparen. Nadien kunnen we nieuwe technologiën inschakelen. Maar ik vrees dat de mensen ergens in hun achterhoofd hopen om met de nieuwe technologiën hun “negatieve” levenswandel te ondersteunen en als gevolg “business as usual” te kunnen doen. Natuurlijk schiet elke nieuwe technologie dan zijn doel voorbij.
Nochtans zijn er heel wat opties om minder planeetimpact te hebben. Energiezuinig wonen is daar één van, anders reizen is een ander. Maar de huizenruil waar wij aan werken, zodat we dichter bij ons werk wonen, is een nieuwe stap. De tweede auto kan dan weg en toch hebben we meer levenskwaliteit. Minder moeten rondrijden, minder betalen, sneller ter plaatse enz.
Het belangrijkste is dat het tijd is voor IEDEREEN om eens zijn/haar huiswerk te maken en te kijken hoe er anders kan geleefd worden, zonder aan levenskwaliteit in te boeten en waarbij de ecologische voetafdruk toch drastisch kan worden beperkt.
Minder vervuilend vervoer, minder dure snoepreisjes, meer groenten van eigen bodem, composteren, minder afval, zelf energie opwekken, regenwater recycleren enz. En natuurlijk je medemens ook op weg helpen als je zelf al je huiswerk hebt gedaan. Daarom ook dat wij mensen willen blijven inspireren op onze website http://www.groenhuis.org. We gaan er binnen enkele dagen trouwens meer flashy uitzien. Je kunt het resultaat al bewonderen op http://www.groenhuis.org/blog. En in de linkerbovenhoek zie je ook dat onze site gehost is op een “ecologische server”, dus onze website heeft eigenlijk geen ecologische voetafdruk meer, aangezien de stroom voor de servers afkomstig is van windenergie en zonne-energie.
In ieder geval, Steven, een zeer moedige speech. Hopelijk zijn er wat mensen wakker geschud. Tja, en economen blijven inderdaad denken aan dat vaste groeipatroon. Ook in het boek “Econoshock” van Geert Noels wordt er steeds de nadruk gelegd op economische groei. Hopelijk wordt iedereen wakker voordat we abrupt worden wakker geschud.
LikeLike
Hopelijk is de speech bij een aantal (zoniet allemaal) blijven hangen en is er over nagedacht/ nagepraat.
In bepaalde kringen is het zeker meer dan nodig dat iemand de ogen doet open gaan. In ieder geval, dit was kort, gebald, zonder essentiële zaken te vergeten, kortom goed gezegd!
Qua inhoud , bij mezelf merk ik dezelfde dingen op. Door minder consument e.d. te zijn wordt de kwaliteit van mijn leven rijker op andere vlakken.
Ik hoop dat sommigen van de toehoorders ervan wakker liggen, al vrees ik ervoor!
LikeLike
Een helder verhaal. Het lijkt me dat je hier niet omheen kunt, maar ja, ik was natuurlijk al overtuigd…. Heb je nog reacties gekregen uit het publiek?
LikeLike
In het boek Econoshock leg ik de nadruk op vooruitgang.
En dat dit zich inderdaad vertaalt in groei. Maar ik wijs wel op de duurzaamheid, en dat de huidige groeiritmes niet houdbaar zijn.
Daarom spreek ik over “duurzaamheidsrevolutie” en de nood aan een herbalancering van de wereldeconomie, om milieu, economie en maatschappij in evenwicht te houden.
Waarschijnlijk heeft mijnheer Groenhuis het boek niet tot het einde gelezen, of vindt hij het nodig om alle economen over een kam te scheren.
Geert Noels
LikeLike
Dag Geert,
Bedankt voor de reactie. Ik zou graag nog eens van gedachten met je wisselen welke groei dan wel haalbaar is voor de planeet en hoe we zowel de ecologische uitdaging als de wereldwijde ongelijkheid daarmee kunnen aanpakken. Wellicht heeft veel te maken met de manier van meten, en is het BNP wat te eenzijdig daarvoor.
Maar een blog is niet het beste kanaal voor zo’n gesprek. De gelegenheid zal zich nog wel eens voordoen, al ben ik nu tot eind november zoet met een ecologisch theaterproject. We komen wellicht ook in buurt van waar je woont, dus steeds welkom. Meer info zie: http://www.tegendelamp.be
Steven
LikeLike
Ik heb het boek wel uitgelezen tot het einde. Helaas wijst weinig er op dat de groei ook echt duurzaam zal zijn. Bovendien is oneindige groei in een eindig systeem niet haalbaar. En dat is het grootste gebrek van het economische model. Op dit gebied klopt het Transitieverhaal veel meer. Ik nodig je dan ook uit om je eens te verdiepen in dat inzicht. Het geeft een verhelderende kijk op de manier van leven dat “echt” duurzaam is. En onbeperkte economische groei (duurzaam of niet) zal daar niet onmiddellijk aangeprezen worden als “dé” oplossing.
Hoe dan ook zullen er verschillende denkpistes zijn om tot een betere wereld te komen. Misschien is het eindresultaat ergens in het midden te vinden, tussen alle denkpistes.
LikeLike
Een kleine vergelijking:
Citaat uit Econoshock:
“Om alles betaalbaar te houden, hielden vele overheden in hun planning al rekening met een groei tussen 2% en 2,25%. Niet groeien is dus simpelweg geen optie. Het is zelfs paradoxaal dat net die personen die economische groei beladen met negatieve connotaties of zelfs verketteren, vaak de grote promotoren zijn van uitkeringen, stijgende pensioenen en zorgkosten. Allemaal zaken die alleen maar betaalbaar kunnen blijven met economische groei.”
Citaat Transitiehandboek:
“Geld heeft groei nodig en groei heeft energie nodig. Het zit als volgt in elkaar. Er zijn een paar gegevenheden. Zo weten we dat energie de bron is van alle groei en complexiteit. We weten dat onze energiereserve slinkt. We weten dat het tijdperk van goedkope olie voorbij is. En we weten dat daarom de uitgaven aan olie een steeds groter aandeel zullen uitmaken in ons totale budget. Omwille van deze gegevenheden lopen we een aantal risico’s. Het risico dat ons exponentieel geldsysteem ophoudt te functioneren in een wereld waarin de energiereserve afneemt. Dat systeem is daar helemaal niet op gebouwd. En er is het risico dat onze samenleving gedwongen zal zijn om minder complex te worden.”
chrismartenson.com
Ander citaat uit het boek (Glen Barry)
“Het kaartenhuis valt in elkaar. Misschien, door miljarden te spenderen om het voor consumenten mogelijk te maken om steeds meer rommel op krediet te kopen – rommel die ze niet nodig hebben, en die komt van de vernietiging van de Aarde – kunnen we nog enkele jaren groei persen uit een reeds uitgeputte Aarde. Maar nu, of straks, valt dit ecologisch verschrikkelijke economische systeem in elkaar.”
Ander citaat uit het boek (Bernard Lietaer)
“De stroom waar we tegenop roeien is eigenlijk ons eigen geldsysteem”.
Laatste citaat (Kenneth Boulding, econoom) (Zeker niet persoonlijk bedoeld 😉
“Wie denkt dat exponentiële groei aldoor kan blijven duren, is ofwel een krankzinnige ofwel een economist.”
LikeLike
Het belangrijkste argument waarom economie niet zo fraai is als men het wil voorstellen is best te illusteren met een uitspraak van Josiah Stamp, voorzitter van de Bank of England (1920) en tweede rijkste man in het Verenigd Koninkrijk:
“Het moderne banksysteem produceert geld uit het niets. Dat is misschien wel de meest verbazingwekkende goocheltoer die ooit werd bedacht. Het banksysteem werd verwekt in onrechtvaardigheid en in zonde geboren… Als je gewoon verder slaaf wilt zijn van de bankiers en er bovendien zelf de prijs voor wilt betalen, laat de bankiers dan gewoon verder geld maken en krediet beheren.”
Ander Citaat:
“Het is belangrijk om te verstaan dat de relatie tussen wie uitleent en wie ontleent niet op gelijkheid berust. Toenemende ongelijkheid en onrechtvaardigheid is een belangrijke motor in de zeepbel van het consumentisme. Studies van MonNeta, een denktank over geld, tonen dat zelfs in Duitsland, één van de weinige landen in de wereld met historisch gezien een positieve betalingsbalans, 80 procent van de bevolking jaarlijks tweemaal zoveel geld betalen aan interesten als ze uit investeringen ontvangen. Van de rest van de bevolking is 10 procent in balans, en zijn de overige 10 procent netto-ontvangers (die de interesten van de 80 procent netto-betalers opstrijken). In 2004 betaalden deze 80 procent samen 1 miljard euro, per dag, aan de 10 procent aan de top. In het Verenigd Koninkrijk liggen de cijfers zelfs nog hoger door de gemiddeld zwaardere hypotheekschuld. De fortuinlijke kleine groep, waar een gigantisch geldoverschot accumuleert, gaat dan op zoek naar altijd meer mensen aan wie ze hun geld kunnen uitlenen, wat het hele systeem nog meer doet aanzwellen.”
Wie kan dit toch in Godsnaam blijven verdedigen???
LikeLike
Hartelijk dank voor de reacties
Ik ben open voor een gesprek met jullie.
De groei die ik voor ogen heb is geen 2,5% in Europa of 3,5% in de VS.
Dat is één van de centrale stellingen.
Merk op dat de zogenaamde “Gouden Eeuw” plaats had bij een groei die rond de 0,25% à 0,5% schommelde.
Maar er was wel groei. Groei die de laatste decennia wordt gerealiseerd wordt echter te hoog ingeschat, omdat de inputs (grondstoffen) en de impact (milieu) quasi gratis waren.
Dus : 0% groei is geen optie (op lange termijn), 2,5% ook niet. Iets tussenin kan volgens mij wel !
met vriendelijke (en groene) groeten;
Geert
LikeLike
Bedankt voor de reactie. Ik denk dat de meeste mensen hier wel op een gelijke golflengte zitten, maar de problematiek bekijken vanuit een ander perspectief.
Laatstleden schreef ik nog over de “total cost of ownership”, waarbij we als consument ALLES zullen moeten betalen, dus het delven van de grondstoffen, de verwerking en productie, het transport en de opslag. Op dit moment gebeurd dat nog veel te weinig. Ik heb een donkerbruin vermoeden dat dit de economische groei geen goed zal doen. Maar om te overleven, zullen we zeker die richting moeten uitgaan. Je zou het dan inderdaad duurzame economische groei kunnen noemen.
Toch in elk geval fijn om te zien dat het thema levendiger is dan ooit tevoren. Eindelijk… En nu maar een kaarsje branden dat ze dat ook in Kopenhagen begrepen hebben 🙂
LikeLike
De discussie gaat over de vraag hoeveel groei de planeet kan verdragen en hoeveel groei er nodig is om de economie te laten bloeien, om tot basis te dienen voor een welvarende en welzijnde samenleving. Er heeft zich in de loop van de geschiendenis een omkering voorgedaan van middel en doel . Een economie in dienst van de samenleving is verworden tot een samenleving in dienst van de economie. Deze omkering heeft plaats gevonden omdat onze westerse politiek-economische structuur, zowel de liberale als de socialistische versie ervan stoelt op een in wezen antropocentrisch paradigma dat arbeid waarde schept. In het beste geval zet arbeid waarde om, dwz dezelfde inhoud in een nieuwe vorm die dienstig is aan de mens. De nieuwe vorm kan een aanwinst zijn, maar daartegenover staat het verlies van de oorspronkelijke vorm. Arbeid kan ook heel destructief zijn en waardevernietigend,waarbij en vorm en inhoud verloren gaan. Alle waardemeters van onze samenleving steunen uitsluitend op het dynamisch moment van de bestaanscyclus. Het objectieve moment de intrensieke waarde van alles wat bestaat, en het subjectieve moment de reflectie op en de beschouwing van het bestaande worden geofferd aan de dynamiek van de mogelijkheden. Energie is daarom ook het cruciale thema in het debat. Zonder energie is leven niet mogelijk, de natuur en de mens beide hebben energie nodig om te leven. Energie schept mogelijkheden. Om energie te hebben is er groei nodig , maar groei kan niet permanent zijn , groei is cyclisch, enerige komt niet uit het niets, energie heeft rust nodig en herbronning. De balans tussen productie van energie (herbronning) en verbruik van energie is in ons economisch bestel volledig zoek. Toen de energie hoofdzakelijk geleverd werd door menselijke arbeid was het duidelijk , een mens kan niet 24 uur op 24 werken dag in dag uit. Met het vervangen van menselijke arbeid door machines was die noodzaak minder duidelijk, een machine kan wel de klok rond en het hele jaar door werken.
Men zal een methode moeten vinden om te groeien in cycli en op het ritme van de planeet.
LikeLike
Menselijke arbeid was eeuwenlang het ritme van de economie.
Menselijke arbeid die afhankelijk was van de seizoenen, dus eigenlijk afhankelijk van de energie van de zon.
Dus langs de ene kant leven we daardoor niet meer gelijk met het ritme van onze planeet en langs de andere kant consumeren we meer dan wat onze planeet elk jaar produceert. Komt daar nog bovenop dat maar een minderheid een groot deel van die productie consumeert.
De uitspraak van Gandhi: “Er is op aarde genoeg voor wat elke mens nodig heeft, maar niet voor wat elke mens wil.” Is nog altijd geldig, volgens mij.
LikeLike