Hoe herken je fascisme?

Net als velen zit ik met grote ogen te kijken naar wat zich sinds 20 januari afspeelt in het witte huis. Hoe een president daar eigenhandig de democratische instellingen uitholt is ongezien. Sommigen zien Trump als een gevaar voor de democratie en de wereldvrede. Anderen vinden alarmisme niet nodig, en vinden dat het uiteindelijk nogal meevalt (en volgens sommigen we zelfs kunnen leren van de daadkracht van de oranje president). Zelf schommelde mijn mening tussen beiden standpunten, tot ik de podcast beluisterde van Rosan Smits (De Correspondent). Daarin legt ze haarfijn uit dat we getuige zijn van het ontstaan van een fascistisch regime in de VS.

Als je geen tijd hebt om het hele artikel te lezen, hieronder de kern. Een ingekorte versie van de tien basisprincipes van elke fascistisch regime. Je kan zelf wel invullen in welke mate het beleid van Trump hieraan voldoet.

 1 – Iedere fascist grijpt terug op een mythisch verleden om zijn visie voor een glorieuze toekomst te verantwoorden. Als emotie de brandstof van het fascisme is, dan is het mythische verleden van een volk de bron waaruit een fascist put om deze emotie aan te wakkeren.

2 – Iedere fascist gebruikt propaganda om vijandbeelden aan te wakkeren en het publieke debat te ontwrichten.  Het doel is om verdeeldheid te zaaien, door binnen- en buitenlandse ‘vijanden’ verantwoordelijk te houden voor het verval van de natie. Iedere fascist zal daarvoor wijzen naar groepen die relatief kwetsbaar zijn.

3 – Iedere fascist ondermijnt bewust onafhankelijke denkers die zijn propaganda kunnen bestrijden. Onder andere journalisten, kunstenaars en academici zijn het zand in de raderen van de propagandamachine, omdat ze van kritisch denken hun beroep hebben gemaakt en van het publieke debat hun werkveld. Ze zijn daarom per definitie verdacht. 

4 – Iedere fascist vernietigt de waarheid. Het verdwijnen van de gedeelde waarheid geeft de propagandamachine vrij baan. Dit gaat hand in hand met de ‘Grote Leugen’, een propagandatechniek uit de koker van Adolf Hitler. Dit is een bewering zo grotesk dat mensen aannemen dat er wel iets van waar moet zijn – juist omdat niemand zoiets compleet uit de duim zou durven zuigen. Want, zegt Hitler in Mein Kampf: ‘De schaamteloos grove leugen laat altijd sporen na, zelfs als deze definitief is ontmaskerd.’ 

5 – Iedere fascist vestigt een nieuwe maatschappelijke rangorde die draait om een claim over wie menswaardig is en wie niet. Rechten van minderheden worden ingeperkt, mensen worden vervolgd om wie ze zijn, niet om wat ze doen. En uit angst om zelf doelwit te worden van vervolging, helpt een massa meelopers de rangorde in stand te houden.

6 – Iedere fascist beweert dat de eigen groep het slachtoffer zou zijn van een complot. Een voorbeeld van zo’n complottheorie is omvolking: het idee dat het ‘eigen volk’ wordt verdrongen door degenen die als ‘vreemd en vijandig’ worden beschouwd.

7 – Iedere fascist verdedigt rigide genderrollen als pijler van zijn macht. Zoals de leider de ‘vader van de natie’ is, is de man het natuurlijke hoofd van het gezin – en dat moet zo blijven. Genderdiversiteit wordt afgeschilderd als een bedreiging voor deze natuurlijke orde.

8 – Iedere fascist verdeelt mensen in hardwerkende burgers en overbodige profiteurs. Die tweedeling voedt het idee dat tegenstanders van nature lui en inferieur zijn, en dus geen volwaardige plaats in de samenleving verdienen.

9 – Iedere fascist zet stad en platteland tegen elkaar op. Het platteland staat symbool voor de eerlijke, hardwerkende, traditionele man. De stad moet gezuiverd worden van de luie linkse gekken met hun verdorven ideeën over gender, diversiteit en inclusie.

10 – Iedere fascist maakt van de rechtsstaat een wapen om zijn tegenstanders te vernietigen. Terwijl hij zichzelf boven de wet plaatst en loyalisten beloont met straffeloosheid, eigent de fascist zich de macht toe om door hem aangewezen ‘criminelen’ zonder eerlijk proces te vervolgen.

In het artikel maakt Rosan Smits duidelijk dat ook Europese extreem-rechtse partijen meer en meer van deze technieken gebruik maken. En dat centrum-rechtse partijen wel eens in zee willen gaan met deze extreem rechtse groepen. De conclusie van het artikel is duidelijk:

Nu de Verenigde Staten de internationale democratische rechtsorde vogelvrij hebben verklaard, is het enkel en alleen aan ons om onze vrijheid te beschermen.

Dat begint met een helder besef dat die vrijheid broos is. Want de geschiedenis leert: pas als mensen hun politieke vrijheden als vanzelfsprekend zien, dreigt het gevaar dat ze deze uit handen geven. 

Wie zich troost met de gedachte dat ‘het hier zo’n vaart niet zal lopen’, wordt ongemerkt de passieve handlanger van het tegendeel. Mocht dit nou nog steeds alarmistisch klinken, dan betekent dat bovenal dat het nog niet te laat is. 

Het is van belang, om de zaken te benoemen met de juiste termen. Wat in Gaza gebeurt is een genocide. Wat in de VS gebeurt gaat richting fascisme. Misschien vreemd om dit te lezen op een blog die vooral over ecologische kwesties gaat, maar het bestrijden van fascisme is noodzakelijk als we de ecologische crisis willen aanpakken.