Stop! Andere wereld.

Dit virus functioneert als een stevige Reset knop. Alles wat vanzelfsprekend is wordt in vraag gesteld. Wat zal er gebeuren eenmaal het ergste voorbij is? Kan de coronacrisis ons op weg helpen naar een andere, misschien zelfs betere wereld?

In haar boek ‘the shock doctrine’ van 2008 maakt Naomi Klein duidelijk hoe crisissen vaak gebruikt worden om de neoliberale agenda verder door te drukken. Afslanken van de overheid, dereguleren en privatiseren is dan het devies. Bij de vorige grote crisis, die van de banken in 2008 is het net zo gegaan. De overheid moest de banken redden (al hadden die onverantwoorde risico’s genomen), de kosten werden doorgeschoven naar de mensen. Besparingen in wonen, onderwijs, milieu, gezondheidszorg, cultuur enzovoort. Ondertussen is duidelijk geworden dat sinds 2008 de rijkste elite nog rijker is geworden, en de armsten daarvoor moesten opdraaien. Nu er plots gigantische hoeveelheden kapitaal in de economie worden gepompt (wat voor klimaatbeleid nooit kon), is het van groot belang te vermijden dat dit opnieuw ten koste is van de gewone mensen en de armsten.

Tijd om het heersende dogma van het neoliberalisme in vraag te stellen; de idee dat de vrije markt de oplossing is voor alle problemen. Wie de klimaatproblematiek volgt weet al lang dat dit onzin is, en deze coronacrisis bewijst dit al te duidelijk. (zie ook dit artikel van John VanDaele in MO*) Hier is een overheid nodig die resoluut de leiding neemt. De ‘vrije hand van de markt’ is niet in staat mondiale problemen als ongelijkheid, klimaat of pandemiën aan te pakken, integendeel. Het is dan ook niet nodig om ‘de economie’ te redden, zoals nogal wat ministers nu van de daken schreeuwen. De luchtvaartsector vraagt overheidssteun terwijl ze jarenlang weigerde de milieu-kost van haar activiteiten te erkennen. Meer nog, dezelfde bedrijven die nu om geld smeken bij de overheid zijn degenen die hun belastingen zoveel mogelijk optimaliseren (in mensentaal is dat minimaliseren). Zo bleek recent nog dat het voor ons land jaarlijks om 30,4 miljard te gaan. Ruim voldoende om twee keer het gat in de begroting te vullen.

Dit is dus een kans om bij de ‘heropstart’ meteen een beleid te voeren in lijn met de vele noden rond klimaat en ongelijkheid. Niet de bedrijven en hun aandeelhouders moeten geld krijgen, er moet in de eerste plaats zorg zijn voor de mensen. Zij die hun job verloren in de luchtvaart, in toerisme, cultuur of horeca. En als er geld gaat naar bedrijven dan kan dit onder strikte voorwaarden. Bijvoorbeeld rond arbeidsvoorwaarden, belastingen en klimaat. Alleen bedrijven die daarrond ernstig werken verdienen steun van de overheid. Als een aantal (vervuilende en belasting-ontduikende) bedrijven op de fles gaan is het maar zo. De samenleving kan zorgen voor de opvang van de mensen en er zijn heel veel jobs mogelijk in openbaar vervoer, hernieuwbare energie, isoleren van huizen, kleinschalige landbouw en zorg. Is dit onbetaalbaar? Dit is een citaat van Christine Lagarde, baas van de Europese Centrale Bank: ‘er is ‘geen limiet’ als het gaat om de toewijding aan de euro.’  Vervang euro door mensen of klimaat en er is voldoende geld.

Er is zeker nog debat nodig om de richting waarin we willen gaan na de Reset scherp te stellen, maar wat maken de voorbije weken ons alvast duidelijk:

• Wat al minstens 10 jaar is aangekondigd, is in een week tijd normaal geworden; telewerken, afstandsonderwijs en teleconferenties. We kunnen makkelijk een derde van alle woon-werk verkeer met de wagen afschaffen. De files zijn verleden tijd, de luchtkwaliteit wordt er beter op en we kunnen meteen de 3,3 miljard voor de Oosterweel besteden aan bijvoorbeeld openbaar vervoer. Het wordt een pak makkelijker om het systeem van de salariswagens af te bouwen (Potentiële winst 3,7 miljard).
• We zien dat een economie die helemaal afhankelijk is van ingewikkelde, lange en just-in time leveringen zeer kwetsbaar is. Zonder te pleiten voor protectionisme kan het een aanleiding zijn te werken aan relocalisatie (of deglobalisatie). De overheid en de consumenten kunnen dit stimuleren door in het aankoop beleid volop te kiezen voor lokale productie. Dit zal het internationaal vrachtverkeer doen verminderen (goed voor klimaat), zal voor lokale jobs zorgen en vermijd dat we in de toekomst gênante vaststellingen moeten doen. Bijvoorbeeld dat het niet lukt om iets simpel als mondmaskers in eigen land te produceren.
• Niemand zal nu nog betwijfelen dat de zorgsector cruciaal is en er een robuuste overheid nodig is die efficiënt en effectief kan optreden in lastige situaties. We kunnen meer waardering en middelen geven aan mensen die werken in zorg, onderwijs, schoonmaak, publieke diensten enzovoort. Het mag gerust wat minder voor CEO’s, speculanten, vastgoedmakelaars, celebrities en andere opgeblazen ego’s.
• We kunnen goed leven met wat minder shoppen, consumeren, evenementen, citytrips, skivakanties. In tijden van verandering is het niet koopkracht die cruciaal is, maar veerkracht. Misschien is dit het moment om de twee geboden van onze tijd overboord te gooien: ‘gij zult produceren, gij zult consumeren’. (zie dit mooie stukje van Tom Hannes)

Het is dus geen goed idee de oude orde van consumptie, vervuiling en groeiende ongelijkheid zo snel mogelijk te herstellen. Dus zullen we ander leiderschap nodig hebben. Want degene die nu aan het roer staan lijken erop uit te zijn zo snel mogelijk de oude orde te herstellen. (Wat niet weg neemt dat ik respect kan opbrengen voor zij die nu krachtige maatregelen nemen) Er wordt van ons volop burgerzin en solidariteit gevraagd. Als de meest acute problemen verminderen is het aan ons om vastberaden, met veel zin voor solidariteit en burgerzin onze stem te laten horen. Tijd voor iets anders.