Sagrada Familia of Fata Morgana?

Het gaat op 25 mei niet enkel over procentjes, postjes en mogelijke coalities. De discussies van de voorbije weken maken duidelijk dat we komende zondag kunnen kiezen tussen twee richtingen.  Samen met Sara Matthieu schreef ik een stukje over de keuze tussen de Sagrada Familia of een Fata Morgana.

Wie ooit de Sagrada Familia in Barcelona heeft bezocht zal het  beamen:  het is moeilijk niet onder de indruk te zijn van de vormen en kleuren, de poëzie en de grandeur van deze kathedraal in opbouw.  De inval van het licht op de keramische tegels, de adembenemende zuilengalerij,  de organische lijnen en ontroerende details tonen de onmetelijke  kracht van de menselijke verbeelding.  De Sagrada Familia bezoeken brengt je als vanzelf in een toestand van vrolijke verwondering.

De ontstaansgeschiedenis van het kunstwerk is bijzonder.  Antonio Gaudí werkte niet met  gedetailleerde bouwplannen, maar met schetsen en sfeerbeelden. De bouwwerf (ondertussen 132 jaar oud) werd aanvankelijk enkel gefinancierd door giften, sinds de jaren tachtig worden ook de entreegelden van de vele bezoekers ingezet. Een sterk staaltje van crowdfunding  avant la lettre.

Gaudí werkte niet volgens de gangbare bouwtechnieken met steunpilaren en luchtbogen maar introduceerde nieuwe concepten zoals de scheefstaande zuilen. Hij was niet tevreden met de gangbare methodes en testte gaandeweg nieuwe procedés. Hij experimenteerde met bouwtechnieken die tot op vandaag gedurfd lijken. Tijdens het bouwen ging hij in dialoog met de arbeiders over het oplossen van technische problemen. Co-creatie noemen we dit tegenwoordig.  Ondanks de innovatieve aanpak past dit bouwwerk in de traditie van de Middeleeuwen, toen mensen begonnen met het bouwen van kathedralen  wetende dat ze zelf nooit de voltooiing zouden meemaken.

Velen van ons hebben ooit Barcelona bezocht. Maar weinigen hebben al eens een fata morgana gezien. Niet de lucht die op een warme zomerdag wat trilt boven het asfalt,  maar de illusie van een oase met wuivende palmbomen in een oneindige zandvlakte. Het beeld  zoals we het kennen uit de strips, waarbij het wanhopige hoofdpersonage tevergeefs naar de luchtspiegeling en zijn eigen ondergang strompelt .

De manier waarop de gevestigde krachten blijven geloven in de houdbaarheid van ons model begint sterke gelijkenissen te tonen met een stevige fata morgana. Nog meer economische groei op een eindige planeet die we rustig blijven uitputten en vervuilen? Nog meer ongelijkheid en concurrentie, nog meer en harder en langer werken? Nog meer druk op de schouders van het individu terwijl we nu al massaal mentaal en fysiek onderuit gaan? Geloven we echt dat we met deze oude recepten de nakende klimaatcatastrofe kunnen afwenden of zeven miljard mensen een deftige toekomst kunnen geven?

Na de tweede wereldoorlog kwamen we terecht in een periode van pakweg 30 jaar vrije markt gevolgd door ruim 30 jaar neoliberalisme , en dit alles aangedreven door goedkope fossiele brandstoffen en een wereldwijd reservoir van goedkope arbeid.  En ja, het heeft een onvoorstelbare vooruitgang en welvaart opgeleverd, alvast voor 20% van de wereldbevolking.  Ondertussen is duidelijk dat meer van hetzelfde niet haalbaar is, de sociale en ecologische grenzen zijn bereikt.  Net zoals bij alle beschavingen op de rand van de ineenstorting blijven onze machthebbers krampachtig vasthouden aan het oude denken dat ooit succesvol was, maar nu steeds verder afbrokkelt.

Wat we nodig hebben, is een project met de allure van de Sagrada Familia, waarbij we vertrekken van de kracht van onze dromen. Waarbij we de beperkingen van de bestaande denkkaders achter ons laten en op zoek gaan van nieuwe premissen en waarden.  Waarbij we tijd nemen om samen sfeerbeelden en toekomstschetsen te maken. Waar we met elkaar in dialoog  gaan over wat we écht belangrijk vinden. Waar we investeren in veerkracht in plaats van koopkracht,  waarbij we ons niet langer laten leiden door de lokroep van individueel succes, schone schijn en steeds meer consumptie. Waar menselijke ontwikkeling van groter belang is dan blinde economische vooruitgang.  Waarbij we tijd maken om adem te halen en de mallemolen even stilzetten. Waarbij we niet vasthouden aan oude schema’s, maar vertrouwen op onze verbeelding en het potentieel van samenwerking. Er is voldoende wetenschappelijk bewijs dat ons huidig paradigma een fata morgana aan het worden is. Zijn we het dan niet verplicht aan de volgende generaties op zijn minst andere richtingen uit te proberen? Zelfs al zullen we zoals de Middeleeuwse kathedraalbouwers het eindresultaat van ons nieuw project niet zelf aanschouwen.

De briljante jonge Nederlands historicus Rutger Bregman stelde het onlangs als volgt: “We kunnen kiezen voor de dystopie of de utopie, een land met radicale ongelijkheid waar de klimaatverandering volledig uit de hand loopt, of een land waar iedereen kansen krijgt om een leven te leven dat de moeite waard is”. Zondag krijgen we een unieke kans om het dubbeltje in de ene of de andere richting te laten vallen.

Sara Matthieu en Steven Vromman